EBÛ MA‘ŞER et-TABERÎ
أبو معشر الطبري
Ebû Ma‘şer Abdülkerîm b. Abdissamed b. Muhammed et-Taberî el-Kattân (ö. 478/1085)
Kıraat ve tefsir âlimi.
Hayatı hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Taberistan’da doğduğu için Taberî nisbesi ve pamuk ticareti yaptığı veya bu işle uğraşan bir aileden geldiği için de Kattân lakabı ile anıldığı söylenebilir.
İlim tahsili için pek çok seyahat yapan Ebû Ma‘şer et-Taberî, Mekke’de Ebû Abdullah Muhammed b. Hüseyin el-Kârezînî, Harran’da Ebü’l-Kāsım Ali b. Muhammed ez-Zeydî, Mısır’da Ebü’l-Abbas İbn Nefîs ve İsmâil b. Amr b. Râşid el-Haddâd’dan kıraat okudu. Râgıb el-İsfahânî ve Ebü’l-Fazl er-Râzî de onun kıraat hocaları arasında yer almıştır. Ayrıca Ebû Ali el-Ahvâzî’den icâzet* yoluyla pek çok kıraat rivayet etti. Ebû Abdullah İbn Nazîf, Ebü’n-Nu‘mân Türâb b. Ömer, Ebü’t-Tayyib et-Taberî gibi âlimlerden hadis dinledi. Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ile Muhammed b. Hasan en-Nakkaş’ın (ö. 351/962) telif ettiği bir tefsir olan Şifâǿü’s-sudûr’u hocası Zeydî’den, el-Keşf ve’l-beyân adlı tefsiri de bizzat müellifi Sa‘lebî’den rivayet etti. Kendisinden de Ebû Ali İbnü’l-Arcâ’, Hasan b. Halef b. Belîme, Mansûr b. Hayr ve daha pek çok kimse kıraat okudu. Ebû Nasr Ahmed b. Ömer el-Gāzî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdülbâkī el-Ensârî, İbrâhim b. Ahmed es-Saymerî ve diğerleri ondan rivayette bulunmuşlardır.
Kaynaklarda muhakkik ve sika* bir âlim olduğu bildirilen ve Mekkeliler’in kıraat üstadı olarak anılan Ebû Ma‘şer et-Taberî, muhtemelen ilmî seyahatlerinden sonra yerleşip hayatının sonuna kadar yaşadığı Mekke’de vefat etti.
Eserleri. 1. et-Telhîs fi’l-kırâǿâti’s-semân. 1039’da (1629-30) istinsah edilen bir nüshası Berlin’de bulunmaktadır (Staatsbibliothek, nr. 653, 81 varak). 2. Kitâbü Sûkı’l-Ǿarûs. Kıraate dair meşhur ve garîb 1500 rivayet ve tariki ihtiva ettiği kaydedilmekte olup Zehebî kitaptaki rivayet ve tariklerin 1500’ü bulacağını sanmadığını söylemektedir (MaǾrifetü’l-kurrâǿ, Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 2500, vr. 152b; yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 518).
3. el-CâmiǾ fi’l-kırâǿati’l-Ǿaşr. 739’da (1338-39) istinsah edilen bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir (Hasan Hüsnü Paşa, nr. 42, 95 varak). 4. Muhtasar fî ifrâdi kırâǿâti’l-İmâm Ebî ǾAmr b. el-ǾAlâǿ. 591’de (1195) istinsah edilen bir nüshası Dublin’de mevcuttur (Chester Beatty Ktp., nr. 3925/2, vr. 94-119). 5. ǾUyûnü’l-mesâǿil (yazma nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil: mahtûtâtü’t-tefsîr, I, 229; Brockelmann, GAL, I, 518).
Kaynaklarda adları zikredilen diğer eserleri de şunlardır: Kitâbü’r-Reşâd fî şerhi’l-kırâǿâti’ş-şâzze, Tabakātü’l-kurrâǿ, Kitâbü’d-Dürer fi’t-tefsîr, Kitâbü’l-ǾAded, TaǾdâdü’l-ây, Tefsîru Ebî MaǾşer, Kitâbü’l-Mesâhif.
BİBLİYOGRAFYA:
Zehebî, Mîzânü’l-iǾtidâl, II, 644; a.mlf., MaǾrifetü’l-kurrâǿ, I, 435-436, 487; a.e., Millet Ktp., Ali Emîrî, nr. 2500, vr. 152ª-b; Sübkî, Tabakāt, V, 152; İsnevî, Tabakātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 409-410; Fâsî, el-Ǿİkdü’s-semîn, V, 475-476; İbnü’l-Cezerî, Gāyetü’n-nihâye, I, 401; a.mlf., en-Neşr, I, 35, 77-78; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, IV, 49-50; Dâvûdî, Tabakātü’l-müfessirîn, I, 332-333; Keşfü’z-zunûn, I, 418, 441, 479, 752; II, 1009, 1106, 1187; Îzâhu’l-meknûn, I, 468; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 608; el-Fihrisü’ş-şâmil: mahtûtâtü’l-kırâǿât, Amman 1407/1987, I, 91; a.e.: mahtûtâtü’t-tefsîr, Amman 1407/1987, I, 229; Brockelmann, GAL, I, 518; Suppl., I, 722.
Ali Turgut