EBÛ NUAYM el-CÜRCÂNÎ
أبو نعيم الجرجاني
Ebû Nuaym Abdülmelik b. Muhammed b. Adî el-Cürcânî el-Esterâbâdî (ö. 323/935)
Muhaddis ve Şâfiî fakihi.
242 (856-57) yılında Horasan bölgesinde Cürcân yakınlarındaki Esterâbâd’da doğdu. Bu sebeple Esterâbâdî diye de anılır. İlk tahsiline burada başladı. Horasan bölgesindeki âlimlerden faydalandıktan sonra ilim yolculuğuna çıktı. Irak, Hicaz, Mısır ve Cezîre’de tanınmış âlimlerden dersler aldı. Şâfiî fıkhını İmam Şâfiî’nin önde gelen talebesi Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî’den öğrendi. Fakih ve muhaddis Hasan b. Muhammed ez-Za‘ferânî, tarihçi ve muhaddis Ömer b. Şebbe, Ali b. Harb et-Tâî, fakih Ebû Abdullah b. Abdülhakem el-Mısrî, kıraat âlimi ve muhaddis Abbas b. Velîd el-Beyrûtî gibi âlimlerden faydalandı. Tahsilini tamamladıktan sonra Cürcân’a yerleşerek hadis ve fıkıh okutmaya başladı. Kendisine Ebû Ali en-Nîsâbûrî, Taberânî, Cevzakī, kıraat âlimi İbn Mihrân en-Nîsâbûrî ve hadis münekkidi İbn Saîd el-Hâşimî gibi şahsiyetler talebelik ettiler.
Ebû Nuaym Horasan bölgesinde Şâfiî fıkıh sistemini, sahâbe ve tâbiîn âlimlerinin çeşitli meselelere dair görüşlerini, Hz. Peygamber’e ulaşan rivayetlerin yanı sıra bazı âlimlerce zayıf kabul edilen mürsel ve mevkuf rivayetleri ve özellikle zayıf râvileri iyi bilmesiyle ün yapmıştır. Talebesi Ebû Ali en-Nîsâbûrî, Horasan’da İbn Huzeyme’den başka Ebû Nuaym gibi büyük bir otorite görmediğini belirtir, onun mevkuf ve mürsel rivayetleri kendilerinin Hz. Peygamber’e ulaşan merfû rivayetleri bildikleri gibi ezbere bildiğini söylerdi.
Cürcânî Zilhicce 323’te (Kasım 935) vefat etti. Bu tarih 322 olarak da zikredilmiştir.
Kaynaklarda onun fıkha dair birçok eseri bulunduğu söylenmekteyse de zayıf râvilere dair Kitâbü’d-DuǾafâǿ adlı on cüzden ibaret kitabının dışında herhangi bir eserinin adı zikredilmemekte, bu eserinin ise günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. Bağdatlı İsmâil Paşa Ebû Nuaym’ın el-Cerh ve’t-taǾdîl adlı bir eseri daha bulunduğunu kaydeder.
BİBLİYOGRAFYA:
Sehmî, Târîhu Cürcân (nşr. Muhammed Abdülmuîd Han), Beyrut 1407/1987, s. 276-277; Hatîb, Târîhu Bagdâd, X, 428-429; Şîrâzî, Tabakātü’l-fukahâǿ, s. 115; Sem‘ânî, el-Ensâb, I, 214-215; İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, VI, 245; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 541-547; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, III, 816-818; Sübkî, Tabakāt, II, 242; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 183; İsnevî, Tabakātü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 70-71; İbn Kādî Şühbe, Tabakātü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 112; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, III, 251; İbnü’l-İmâd, Şezerât, II, 299; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 624.
Mücteba Uğur