EBÛ UBEYD el-KADÎ
أبو عبيد القاضي
Ebû Ubeyd Alî b. el-Hüseyn b. Harb el-Kadî el-Bağdâdî (ö. 319/931)
Şâfiî müctehidi.
237’de (851-52) Bağdat’ta doğdu. İbn Harbûye (Harbeveyh) diye de tanınır. Ebû Sevr ve Dâvûd ez-Zâhirî’den ders aldı. Kur’an, hadis, fıkıh, hilâf ve meânî ilimlerinde tahsilini ilerletti. Bir süre Vâsıt kadılığı yaptıktan sonra Mısır kadılığına tayin edildi (293/906). Büyük bir kısmı Abbâsî Halifesi Muktedir - Billâh’ın hilâfeti ve Ebû Mansûr Tekîn’in Mısır valiliği dönemine rastlamak üzere toplam on sekiz yıl altı ay süren bu görevinden kendi isteğiyle ayrıldı (311/924). Görev süresi boyunca başta Ebû Mansûr Tekîn olmak üzere valiler ona karşı büyük saygı gösterdiler. Kaynaklarda son derece vakarlı, âdil, takvâ sahibi bir kişi ve valilerin bizzat ziyarette bulundukları en son kadı olduğu kaydedilmektedir. İstifasından sonra Bağdat’a döndü. Vefatına kadar hadis rivayetinde bulundu ve kurduğu ders halkalarıyla talebe yetiştirdi. 17 Safer 319 (11 Mart 931) tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve evine defnedildi.
Ebû Ubeyd, fıkıhta hocası Ebû Sevr’in usulünü benimsemiş ve onun mezhebine uygun fetvalar vermiştir. Ashâbü’l-vücûh*tan olan Ebû Ubeyd’in çeşitli fetvaları, Şâfiî mezhebinin temel kaynaklarından el-Mühezzeb ve er-Ravza başta olmak üzere çeşitli eserlerde kaydedilmiştir. Ebû Ubeyd kıyası çok kullanmakla meşhur olup Şâfiî mezhebinde kabul edilen görüşlere aykırı bazı ictihadlarda da bulunmuştur (bk. Sübkî, III, 448-455; Nevevî, I/2, s. 259). Ahmed b. Mikdâm el-İclî, Yûsuf b. Mûsâ el-Kattân, Hasan b. Arafe el-Abdî, Hasan b. Muhammed ez-Za‘ferânî, Hüseyin b. Ebû Zeyd ed-Debbâğ, Yahyâ b. Muhammed el-Bezzâz, Ebü’s-Seken Zekeriyyâ b. Yahyâ et-Tâî, Serî es-Sakatî gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebû Ömer İbn Hayyûye, İbnü’l-Mukrî el-İsfahânî, Ebû Hafs İbn Şâhin, Ebû Bişr ed-Dûlâbî, Ebû Ca‘fer et-Tahâvî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Cerrâh rivayette bulunmuşlardır. Nesâî, güvenilir bir râvi olan Ebû Ubeyd’den rivayette bulunarak es-Sünen’inde hadislerini tahrîc etmiş, Dârekutnî de üstün şahsiyetli ve fazilet sahibi bir kimse olduğunu söylemiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Kindî, el-Vülât ve’l-kudât (Guest), s. 481, 523-531; Hatîb, Târîhu Bagdâd, XI, 395-398; Şîrâzî, Tabakatü’l-fukahâǿ, s. 119; İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, VI, 238-239; Nevevî, Tehzîbü’l-esmâǿ, I/2, s. 258-259; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 536-538; Sübkî, Tabakat, III, 446-455; İsnevî, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 397-398; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 167; İbn Kadî Şühbe, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 96-97; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, VII, 303-304; Süyûtî, Hüsnü’l-muhâdara, I, 312; II, 145; Hüseynî, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, s. 53-54; İbnü’l-İmâd, Şezerât, II, 281-282.
Ali Osman Ateş