ed-DÜRRÜ’l-MENSÛR

الدر المنثور

Süyûtî’nin (ö. 911/1505) rivayet tefsiri.

Tam adı ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meǿsûr olup ferâğ kaydı*ndan anlaşıldığına göre telifi 898’de (1493) tamamlanmıştır. Örneği sadece ilk asırlardaki tefsirler arasında bulunan ve bu alanda en hacimli kaynak niteliğini taşıyan eser, âyetlerin tefsiriyle ilgili rivayetlerden başka hiçbir açıklama ihtiva etmemektedir. Bazılarınca rivayet tefsiri konusunda en meşhur ve mufassal eser olarak bilinen Taberî’nin (ö. 310/923) tefsiri sayılamayacak kadar çok dirayet unsuru ihtiva ederken bu kitapta rivayetler dışında kalan kısım, birkaç satırlık mukaddime ile ferâğ kaydından ibarettir. Süyûtî ayrıca dirayet tefsiri sahasında MecmaǾu’l-bahreyn adıyla hacimli bir tefsir yazmaya teşebbüs etmiş ve meşhur eseri el-İtkān fî Ǿulûmi’l-Kurǿân’ı da onun mukaddimesi olarak kaleme almışsa da (el-İtkān, IV, 213-214) bu eserin tamamlanıp tamamlanmadığı bilinmemektedir (Zehebî, I, 253).

Tefsirin kısa mukaddimesinde belirtildiği üzere müellif önce Hz. Peygamber ve sahâbeden gelen tefsir rivayetlerini kaynakları ve senedleriyle birlikte Tercümânü’l-Kurǿân adlı eserinde toplamış, çok hacimli olduğu için daha sonra buradaki isnad ve çeşitli tarikleri çıkararak ed-Dürrü’l-mensûr’u meydana getirmiş, bu yeni eserde tefsire dair rivayetlerin alındığı kaynak eserlerle sahâbe veya tâbiînden olan ilk râvileri zikretmekle yetinmiştir. Tercümânü’l-Kurǿân’da 10.000 kadar rivayet bulunduğuna göre (Süyûtî, el-İtkān, IV, 193) bu tefsirin de o kadar rivayet ihtiva ettiğini söylemek mümkündür.

Hakkında doğrudan veya dolaylı olarak açıklayıcı rivayet bulunmayan âyetlerin yer almadığı eserde meşhur hadis kaynakları dışında Abdullah b. Mübârek, Vekî‘ b. Ebû Şeybe, Abdürrezzâk es-San‘ânî, Süfyân b. Uyeyne, İbn Ebü’d-Dünyâ, Abd b. Humeyd, Firyâbî, Bezzâr, Saîd b. Mansûr, Ebü’ş-Şeyh, Hakîm et-Tirmizî, İbn Adî, İbn Ebû Hâtim, İbn Merdûye, İbn Asâkir, İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî, İbnü’l-Münzir gibi sayıları 100’ü aşan müellifin eserleri kaynak olarak kullanılmış olup mühim bir kısmı günümüze ulaşmayan bu eserlerdeki rivayetleri gelecek nesillere aktarmış olması ed-Dürrü’l-mensûr’un önemini arttırmaktadır.

Süyûtî’nin bu çalışmasındaki hedefi tefsirle ilgili rivayetleri sadece toplamak olduğundan mühim bir kısmını muteber olmayan kaynaklardan naklettiği bu rivayetler hakkında hiçbir değerlendirme yapmamış, bundan ötürü de Kā-sım el-Kaysî gibi bazı âlimler tarafından şiddetle tenkit edilmiştir. Buna rağmen eser yazıldığı asırdan beri rağbet görmüş (Keşfü’z-zunûn, I, 733), Şevkânî, Muhammed Hamdi Yazır, Muhammed Hüseyin et-Tabâtabâî gibi müfessirler rivayet tefsiri konusunda ona başvurmuşlardır.

Eser ilk defa, hâmişinde sayfanın üst kısmında Kur’ân-ı Kerîm’in metni, alt kısmında ise Fîrûzâbâdî’nin (ö. 818/1415) İbn Abbas’tan gelen tefsir rivayetlerini topladığı Tenvîrü’l-mikbâs adlı eseri olduğu halde büyük boy altı cilt olarak Kahire’de yayımlanmıştır (1314). Âyetlerin numaralanmadığı ve noktalama işaretlerinin kullanılmadığı bu baskıda rivayetler birbirinden sadece küçük bir yıldız (*) işaretiyle ayrılmıştır. Daha sonra Beyrut’ta (ts.) ve Tahran’da (1377) basılan eser son olarak Dârü’l-fikr müessesesi tarafından ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meǿsûr adıyla sekiz cilt olarak Beyrut’ta neşredilmiştir (1403/1983). Bu baskıda âyetler numaralanarak sayfa üstlerinde sûre adları kaydedilmiş, ayrıca metin içinde geçen âyetler özel işaretler arasına alınarak dipnotlarında sûre ve numaraları belirtilmiştir. Hadis metinleri de çift parantez içine alınmış ve gerekli noktalama işaretleri kullanılarak eserden istifade edilmesi hususu kolaylaştırılmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Süyûtî, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meǿsûr, Beyrut 1403/1983; a.mlf., el-İtkān (Ebü’l-Fazl), IV, 193, 213-214; Keşfü’z-zunûn, I, 733; Serkîs, MuǾcem, I, 1079; M. Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire 1381/1961-62, I, 251-254; Kāsım el-Kaysî, Târîhu’t-tefsîr, Bağdad 1385/1966, s. 131-134; Bilmen, Tefsir Tarihi, II, 626, 737; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-bahsi’l-Ǿilmî, Mekke 1403/1983, s. 181; MaǾal-Mektebe, s. 390-391; Ali Şevâh İshak, MuǾcemü musannefâti’l-Kurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1403-1404/1983-84, III, 71.

Suat Yıldırım