el-ASMAİYYÂT
الأصمعيّات
Asmaî’nin (ö. 216/831) derlediği ve eski Arap şiirlerini ihtiva eden bir antoloji.
Meşhur dil âlimi Asmaî, bu kitabını eski Arap şiirini bir araya toplama gayesiyle Mufaddal ed-Dabbî’nin başlattığı hareketin devamı olarak meydana getirmiş, böylece el-AsmaǾiyyât Arap edebiyatında el-Mufaddaliyyât’la başlayan tarzı devam ettiren ve onu tamamlayan bir antoloji olmuştur. Asmaî’nin, bu eserini Halife Hârûnürreşîd (786-809) için tertip ettiği rivayet edilir. el-Mufaddaliyyât ile el-AsmaǾiyyât, eski Arap şiirlerini intikal eden şekilleriyle koruyan ve bu suretle Câhiliye devrinin edebî an‘anesini iyi bir şekilde temsil eden güzel birer örnektir. el-AsmaǾiyyât’ta divan sahibi eski ve meşhur Arap şairlerinin şiirleri değil, Câhiliye devrinde az fakat güzel şiir söyleyen bedevî şairlerin şiirlerinden seçilen örnekler bir araya getirilmiş, böylece şairleri pek tanınmayan birtakım şiirlerin büsbütün kaybolması önlenmiştir. Asmaî’nin seçtiği şiirlerin bir özelliği, açıklanması gereken nâdir kelimeler ihtiva etmeleri, bir diğer özelliği de el-Mufaddaliyyât’a alınan şiirlere nisbetle daha kısa olmalarıdır.
Uzun kasideleri ihtiva eden bu eserde, çoğunluğu Câhiliye devrine ait olmak üzere yetmiş bir şairden derlenmiş doksan iki kaside (veya kasidelerden bölümler) mevcuttur. Eserde şiiri bulunan şairlerden kırk dördü Câhiliye şairi, on dördü muhadramûn, altısı İslâmî devir şairi olup yedi tanesinin de hangi döneme mensup olduğu bilinmemektedir. On dokuz şiirin kısmen veya tamamen hem Mufaddaliyyât hem de AsmaǾiyyât’ta müştereken rivayet edilmesi her iki derleyicinin zevkleri arasındaki uygunluğun bir ifadesidir.
Köprülü Kütüphanesi’nde (nr. 1394, vr. 151-213) ve Türkiye dışındaki muhtelif kütüphanelerde birkaç yazması bulunan el-AsmaǾiyyât’ın tenkitli baskısı ilk defa Alman müsteşrik Wilhelm Ahlwardt tarafından MecmûǾu eşǾâri’l-ǾArab adlı kitabın I. cildi olarak yayımlanmıştır (Leipzig 1902). Ahlwardt bu baskıda eserin tertibini değiştirerek şiirleri kafiyelerinin alfabetik sırasına göre düzenlemiş, böylece de ciddi tenkitlere mâruz kalmıştır. Ayrıca yukarıda işaret edildiği gibi el-Mufaddaliyyât’ta zikredilen on dokuz şiirin on beşini kitabına almamış ve şiir sayısını yetmiş yedi olarak tesbit etmiştir. Daha sonra Ahmed Muhammed Şâkir ve Abdüsselâm Hârûn eserin tenkitli metnini orijinal tertibi üzere yeniden hazırlayarak kısa açıklamalarla 1955 yılında Kahire’de yayımlamışlardır. Antolojinin 1967’de de ikinci baskısı yapılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
el-AsmaǾiyyât (nşr. W. Ahlwardt, MecmûǾu eşǾâri’l-ǾArab içinde), Leipzig 1902, I; Sîrâfî, Ahbârü’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn (nşr. F. Krenkow), Beyrut 1936, s. 58-67; İbnü’l-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâǿ, Bağdad 1959, II, 197-205; İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, II, 197-205; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 288-290; Mehmed Fehmi, Târîh-i Edebiyyât-ı Arabiyye, İstanbul 1332, s. 514; Brockelmann, GAL, I, 104; Suppl., I, 37, 163-164; Ahmed Emîn, Duha’l-İslâm, Kahire 1964, II, 300-301; Nihad M. Çetin, Eski Arap Şiiri, İstanbul 1973, s. 31-32; Sezgin, GAS, II, 55-56; Nâsırüddin el-Esed, Mesâdirü’ş-şiǾri’l-câhilî, Kahire 1978, s. 578-582; MaǾa’l-Mektebe, s. 260-261; J. Barth, “Studien zu den ‘Asma‘ijjât”, WZKM, XVIII (1904), s. 307-342; Mustafa Abdülvâhid, “Menhecü’l-ihtiyârâti’ş-şiǾriyye beyne’l-Mufaddaliyyât ve’l-AsmaǾiyyât”, Buhûsü Külliyyeti’l-Lugati’l-ǾArabiyye, sy. 2, Mekke 1404-1405, s. 99-122; B. Lewin, “al-AsmaǾi”, EI² (İng.), I, 718.
Ali Şakir Ergin