el-BEYÂN ve’t-TA‘RÎF
البيان والتعريف
İbn Hamza el-Hüseynî’nin (ö. 1120/1708) hadislerin vürûd sebeplerine dair eseri.
İbn Hamza el-Hüseynî diye tanınan İbrâhim b. Muhammed b. Kemâleddin ed-Dımaşkī 1054’te (1644) Dımaşk’ta doğdu. Şam nakîbüleşraf*ı olan babasından, ayrıca Dımaşk, Mısır, Hicaz ve İstanbul’un tanınmış âlimlerinden ilim tahsil etti. Dımaşk ve Mısır’da nakîbüleşraflık, ayrıca Dımaşk’ta mahkeme nâibliği ve muhtelif medreselerde hadis ve Arap dili müderrisliği yaptı. Bu eserinden başka İbn Mâlik’in el-Elfiyye’si üzerine yazdığı yarım kalmış bir hâşiyesi de vardır. Tam adı el-Beyân ve’t-taǾrîf fî esbâbi vürûdi’l-hadîsi’ş-şerîf olan eser, müellifin mukaddimede belirttiği gibi orijinal bir çalışma mahsulü olmayıp Ebû Hafs Ömer b. İbrâhim el-Ukberî (ö. 387/ 997) ve Süyûtî gibi bilginlerin benzeri çalışmalarından derlenmek ve yeni bilgiler eklenmek suretiyle meydana getirilmiştir. Kitapta hadisler alfabetik olarak verilmiş ve her hadisin kaynağı gösterilmiştir. Hadisin değeri üzerinde yer yer büyük hadisçilerin görüşleri nakledilmiştir. Daha sonra “sebebühû” başlığı altında ve genellikle güvenilir kaynaklara dayanılarak hadisin vürûd sebebi (esbâbü vürûdi’l-hadîs*) zikredilmiştir. Sebeb-i vürûd tesbit edilirken sırasıyla hadisin kendi içindeki muhtemel rivayet farklılıkları, varsa ilgili Kur’an âyetleri, sahâbe ve çevresinden gelen bilgiler değerlendirilmiş olup çok dağınık malzemelerden derlendiği için eser değerli kabul edilmektedir. el-Beyân ve’t-taǾrîf, hadis metinleri harekeli olarak iki cilt halinde Halep’te basılmıştır (1929-1930). Daha sonra Hüseyin Abdülmecîd Hâşim tarafından hadisleri açıklayıcı mahiyette bazı dip notlarıyla üç cilt olarak Kahire’de yayımlanmıştır (1973-1975). Halep baskısını esas alan Seyfeddin el-Kâtib, eserin sonuna 111 sayfalık bir indeks ekleyerek yine iki cilt halinde ofset baskısını yapmıştır (Beyrut 1401/1981).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hamza el-Hüseynî, el-Beyân ve’t-taǾrîf (nşr. Hüseyin Abdülmecîd Hâşim), Kahire 1973 → Beyrut 1401/1981, I-III; a.e. (nşr. Abdülhalîm Mahmûd), nâşirin muukaddimesi, I, 5-30; Murâdî, Silkü’d-dürer, Kahire 1291, I, 21-24; Serkîs, MuǾcem, I, 88; Îzâhu’l-meknûn, I, 68, 120, 207; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǾellifîn, I, 105-106; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), I, 68.
Ali Osman Koçkuzu