el-CEM‘ BEYNE’s-SAHÎHAYN &&&(الجمع بين الصحيحين)&&& Humeydî’nin (ö. 488/1095) Sahîhayn’ı müsned şeklinde bir araya getiren eseri.
Buhârî ile Müslim’in el-CâmiǾu’s-sahîh’leri üzerinde yapılan muhtelif çalışma nevilerinden biri de bu iki eseri bir araya getirme (cem‘) faaliyetidir. Cevzakī (ö. 388/998) ile başlayan ve günümüze kadar değişik hacimlerde ondan fazla eserin yazılmasıyla sonuçlanan bu çalışmaların en güzeli, İbnü’l-Esîr’in de belirttiği gibi Humeydî’nin bu kitabıdır. Tam adı el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn Sahîhi’l-Buhârî ve Sahîhi Müslim olan eserde, aşere-i mübeşşere* başta olmak üzere Sahîhayn’da rivayeti bulunan sahâbîler fazilet derecelerine göre sıralandıktan sonra her birinin rivayet ettiği hadisler bir arada topluca verilmiştir. Humeydî Sahîhayn üzerine yazılan müstahrec*lerden faydalanarak bunlardaki bazı rivayetleri de eserine almış, ancak Sahîhayn’da olmayan bu rivayetleri kitabına ilâve etmesi sebebiyle Zeynüddin el-Irâkī tarafından tenkit edilmiştir. Müellif, İsmâîlî ve Berkānî’nin müstahreclerinde gördüğü bazı bilgileri eserine almakla beraber Buhârî ve Müslim’in rivayetlerinin nerede başlayıp nerede son bulduğunu, ilâvelerin kime ait olduğunu çok defa belirtmiş ve karışıklığa meydan vermemiştir. İbnü’l-Esîr CâmiǾu’l-usûl’ünü telif ederken Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim’deki hadisler için Humeydî’nin bu eserini esas almıştır.
el-CemǾ beyne’s-Sahîhayn’ın bir kısım yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Lâleli, nr. 437; Yûsuf Ağa, nr. 101; diğer nüshaları için bk. GAL Suppl., I, 578). Eser üzerine bazı şerh ve ihtisar çalışmaları da yapılmıştır. Bunlardan Vezir İbn Hübeyre’nin el-İfsâh (el-Îzâĥ) Ǿan meǾâni’s-sıhâh, adlı eseri Muhammed Râgıb Tabbâh tarafından Halep’te basılmıştır (1928). Ziyâeddin Makdisî’ye ait olan Kelâmü’z-Ziyâǿ el-Makdisî Ǿalâ şeyin min ehâdîsi’l-CemǾ beyne’s-Sahîhayn’ın bir nüshası ise Zâhiriyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mecmûa, nr. 85/12). Ayrıca Hasan b. Hatîr ez-Zahîr’in el-İfsâĥ’ı ihtisar edip bazı ilâvelerde bulunmak suretiyle el-CemǾe el-Hücce adıyla bir şerh yazdığı, İbn Hacer el-Askalânî’nin de el-CemǾi ihtisar ettiği bilinmektedir (bk. Keşfü’z-zunûn, I, 600).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Esîr, CâmiǾu’l-usûl (nşr. Abdülkādir el-Arnaût), Beyrut 1403/1983, I, 55; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, I, nâşirin girişi; XIX, 121; Irâkī, Fethu’l-mugīs (nşr. Mahmûd Rebî‘), Beyrut 1408/1988, s. 20; Tecrid Tercemesi, I, 262-263; Keşfü’z-zunûn, I, 599-600; Dihlevî, Bustânü’l-muhaddisîn, s. 150-152; Brockelmann, GAL Suppl., I, 578; a.mlf., “Mayurkî”, İA, VII, 417; Sezgin, GAS, I, 132, 142; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 173; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Hacer el-ǾAskalânî, Bağdad, ts. (Dârü’r-Risâle), I, 336.
İsmail L. Çakan