el-EZKAR

الأذكار

Ncvevî’nin (ö. 676/1277) zikir ve duaya dair hadisleri bir araya getiren eseri.

Tam adı Hiiyetü’l-ebrâr ve şiǾârü’l-aħyâr fî telħîśi’d-deǾavât ve’l-eźkâri’l-müsteĥabbe fi’l-leyî ve’n-nehâr olup 665 (1266-67) yılında kaleme alınmıştır. Nevevî bu eserinde, bir insanın hayatı boyunca karşılaşacağı çeşitli durumlar ve yapacağı ibadetlerle ilgili olarak topladığı dua ve zikirleri konularına göre on dokuz bölüm, 356 bab halinde sıralamış, ayrıca eserin sonuna genel dualarla ilgili otuz kadar hadis ilâve etmiştir. Günlük hayattaki çeşitli davranışlar, namaz, zekât, oruç, hac gibi ibadetler, cihad, sefer, evlenme gibi olaylarda yapılması uygun olan dua ve zikirleri verirken yer yer hadisleri açıklamış, hadis ilimleriyle ilgili bilgiler vermiş, fıkhî kaidelerden ve ahlâk kurallarından bahsetmiştir.

el-’Eźkâr’daki hadislerin seçiminde Buhârî ve Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥiĥ’leriyle Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâî’nin es-Sünen’leri esas alınmış, bu arada diğer hadis kitaplarına da başvurulmuş, Nevevî’ nin ifadesine göre cüzler ve müsnedlerdeki hadislere çok az yer verilmiştir. Umumiyetle sahih hadisler tercih edilmekle beraber sahih hadis bulunamayan konularda bazan zayıf hadisler de alınmış, fakat çok defa bunların zayıf olduğu belirtilmiştir. Seçilen hadislerin kolay anlaşılır olmasına dikkat edilmiş, eserin hacmini büyütmemek için rivayetlerin senedleri verilmemiştir. Genellikle hadislerin başında, bazan da sonunda kaynakları ve sağlamlık dereceleri kaydedilmiş, Buhâri ve Müslim’den nakledilen hadislerin sıhhat derecesine işaret etmeye gerek görülmemiştir. Tirmizî’nin es-Sünen’inden alınan hadislerin sağlamlık derecesinin tesbitinde ise onun bu konudaki görüşleri esas alınmıştır. Okunmasında güçlük bulunan kelimelerin nasıl okunacağı belirtilmiş, garîb kelimeler açıklanmış ve bunlar hakkında çeşitli âlimlerin görüşleri zikredilmiştir. Bu arada konuyla ilgili âyetler, sahabe ve tabiîn sözleri nakledilmiş, diğer bazı kitaplardan bilgiler aktarılmıştır. Bazı konularda Şerĥu’l-Müheźźeb, Şerĥu Śaĥiĥi Müslim gibi kendi kitaplarına atıflar yapan Nevevî uzun babları kendi içerisinde fasıllara ayırmıştır.

Çeşitli tarihlerde basılan el-Eźkâr’ın (Kahire 1306, 1312, 1531, 1375) Mustafa Hüseyin Ahmed (Kahire 1356), Abdülkâdir el-Arnaût (Dımaşk 1391/1971). Ahmed Râtib Hamûş (Dımaşk 1983), M. Enver Baltac (Kahire 1406), Muhyiddin Mettû (Dımaşk 1407/1987), Ahmed Abdullah Bâcür (Kahire 1988), Beşîr Muhammed Uyun (Dımaşk 1988, Süyûtî’nin Tuhfetü’l-ebrâr’ ile birlikte) ve Ali eş-Şürbecî ile Kāsım en-Nûrî (Beyrut 1412/1992) tarafından tenkitli neşirleri yapılmıştır.

Tertibi ve muhtevası birçok âlim tarafından takdir edilen el-Ežkâr üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. İbn Hacer el-Askalânî’nin el-Emâlî diye de anılan Netâǿicü’l-efkâr fî taħrîci eĥâdî-ŝi’l-Ežkâr adlı çalışması yarım kalmış, talebesi Sehâvî bu çalışmayı sürdürmüşse de tamamlayamadan vefat etmiştir. el-Eźkâr’ İbn Allan es-Sıddîkī el-Fütû-ĥâtü’r-rabbâniyye Ǿale’l Eźkâri’n -Neveviyye adıyla şerhetmiştir (Kahire 1348 -1929). Bu şerh, İbn Hacer’in yarım kalan el-Emâlî’sinden pek çok nakil ihtiva etmektedir. el-Eźkâr çeşitli âlimler tarafından ihtisar edilmiş olup bunlar arasında Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin el-Kelimü’ŧ-ŧayyib adlı eseri günümüze kadar gelmiştir (Beyrut 1403/1983; nşr. M. Nâsıruddin el-Elbânî, Beyrut 1405/1985). M. Nâsırüddin el-Elbânî bu eseri Śaĥîĥu’l-Kelimi’ŧ-ŧayyib adıyla tekrar ihtisar etmiştir (Beyrut 1400, 4. bs). Ayrıca Ahmed b. Hüseyin er-Remlî’nin Muħtaśarü’l-Eźkâr. Süyûtî’nin Eźkârü’l-Eźkâr adlı muhtasarı ve İbn Hacer’in el-Emâlî’sinden de faydalanarak kaleme aldığı Tuĥfetü’l-ebrâr bi-nüketi’l-Eźkâr adlı ta‘liki (Bk. bibl), Şemseddin İbn Tolun’un İtĥâfü’l-aħyâr fî nüketi’l-Eźkâr’ eser üzerinde yapılan diğer başlıca çalışmalar olarak zikredilebilir. Muhammed Ali es-Sâbûnî de eserden yaptığı seçmeleri el-Münteķa’l-muħtar fî Kitâbi’l-Eźkâr adıyla yayımlamıştır (Kahire 1986).

BİBLİYOGRAFYA:

Nevevî, el-Ezkcâr (nşr. Abdulkâdir el-Arnaût). Dımaşk 1391/1971; Süyütî. Tuhfetü’l-ebrâr (nşr Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1410/1990; Keşfü’z-zunûn, 1. 688-689; Serkîs. MuǾcem. II, 1878: Brockelmann, GAL, I, 501; İ. Lütfi Çakan, Hadis Edebiyatı, İstanbul 1989, s. 125-126.

Selman Başaran