el-FEVAİDÜ’l-MECMÛA

الفوائد المجموعة

Şevkânî’nin (ö. 1250/1834) mevzû hadislere dair eseri.

Tam adı el-Fevâǿidü’l-mecmûǾa fi’l-ehâdîŝi’l-mevżûǾa’dır. Şevkânî kitabın mukaddimesinde, hadis diye uydurulmuş sözlerden kurtulmanın yegâne yolunun onları tanımak olduğunu belirtmekte, hadis âlimlerinin hadis uydurmacılığına karşı, yalancıların ve zayıf râvilerin biyografilerine dair eserler ve uydurma rivayetleri bir araya toplayan kitaplar yazarak mücadele ettiklerini söylemektedir. Eserini telif ederken başvurduğu kaynakları sayan müellif bunların başlıcalarının Cûzekānî’nin el-Ebâŧîl, İbnü’l-Cevzî’nin Kitâbü’l-MevżûǾât, Radıyyüddin es-Sâgānî’nin MevżûǾât, Fîrûzâbâdî’nin Ħâtimetü Sifri’s-saǾâde, Süyûtî’nin el-Leǿâli’l-maśnûǾa, Źeylü’l-Leǿâli’l-maśnûǾa ve Kitâbü’l-Vecîz, Zeynüddin el-lrâkī’nin el-Muġnî Ǿan ĥamli’l-esfâr, Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî’nin el-Maķāśıdü’l-ĥasene, İbnü’d-Deybâ’ın Temyîzü’ŧ-ŧayyib mine’l-ħabîś, Muhammed Tâhir el-Fettenî’nin Teźkiretü’l-mevżûǾât adlı kitapları olduğunu belirtmektedir. Hatta bazı ricâl ve tahrîc kaynaklarındaki mevzu rivayetleri de eserine aldığını, böylece mevzûat konusunda daha önce kaleme alınan kitapların muhtevasını bir araya getirmeye çalıştığını, bu sebeple el-Fevâǿdü’l-mecmûǾa’ya sahip olan bir kimsenin mevzû hadisler konusunda yazılmış bütün eserleri elinde bulundurmuş sayılacağını söylemektedir.

Senedleri zikredilmeyen mevzû rivayetler konularına göre sıralanmış olup bunlar taharet, namaz, oruç, hac gibi fıkhî bahislerden; Kur’an’ın, Hz. Peygamber’in, tanınmış sahâbîlerin, bazı zaman ve mekânların faziletleri, dualar, iman vb. konulardan ibarettir. Eserdeki 1423 rivayetin tamamına yakını Resûl-i Ekrem’e nisbet edilen sözler olup bunlar “hadis” kelimesiyle başlamakta, daha sonra muhtelif şahıslara nisbet edilen bazı sözler “kavlü fülân” başlığı altında nakledilmektedir.

Kendilerinden alıntı yapılan müelliflerin rivayetleri değerlendirilirken onların kullandıkları tabirler aynen verilmekte, bazı münekkitlerin birbiri hakkındaki itirazları da nakledilmektedir. Rivayetler, faydalanılan kaynakların kısa değerlendirmesiyle birlikte ve genellikle kısaca zikredilmekle beraber önemli görülen bazı rivayetler hakkında geniş açıklamalar yapılmaktadır.

Mevzûat literatürü hakkında değerli bilgilerin yer aldığı kitapta, mevzû hadislere çok yer veren veya içindeki hadislerin tamamı mevzû olan eserlerle naklettiği rivayetlere güvenilmemesi gereken tefsirler zikredilmekte ve hadis uydurmakla tanınan kimselerin adları verilmektedir. Eser, daha önceki mevzûat literatürünün bir özeti ve değerlendirmesi mahiyetindedir. Kettânî, Abdülhay el-Leknevî’den naklen Şevkânî’nin bu eserinde, İbnü’l-Cevzî gibi müelliflerden etkilenerek sahih ve hasen mertebesindeki birçok hadisi mevzû diye gösterdiğini belirtmektedir (er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 152).

el-Fevâǿidü’l-mecmûǾa Leknev (1272), Dehli (1272) ve Lahor’da (1302) basılmış, daha sonra Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî’nin tahkiki ve Abdülvehhâb Abdüllatîf’in tashihiyle birlikte Kahire’de neşredilmiştir (1380/1960).

BİBLİYOGRAFYA:

Şevkânî, el-Fevâǿidü’l-mecmûǾa fi’l-eĥâdîŝi’l-mevżûǾa (nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî-Abdülvehhâb Abdüllatîf), Kahire 1380/1960; a.mlf., el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 219; Serkîs, MuǾcem, II, 1161; Brockelmann, GAL Suppl., II, 818; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 366; Ziriklî, el-AǾlam, VII, 190; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 152; M. Yaşar Kandemir, Mevzû Hadisler, Ankara 1975, s. 162.

Selahattin Polat