el-İ‘TİBÂR
(الاعتبار)
Hâzimî’nin (ö. 584/1188) nâsih ve mensuh hadisler konusundaki eseri.
Tam adı Kitâbü’l-İǾtibâr fî beyâni’n-nâsiħ ve’l-mensûħ mine’l-âŝâr (aħbâr) olup müellifin öğrencilerinden Abdullah b. Hasan es-Sa‘dî tarafından rivayet edilmiştir. Nâsih ve mensuh ilmini “hadisleri hadislerle bilme ve anlama ilmi” diye tanımlayan Hâzimî, yedi cüzden oluşan eserinin giriş mahiyetindeki birinci cüzünde nâsih ve mensuhu bilmeyenlerin bu konuda çok az şey söylenip yazıldığını ileri sürmelerine rağmen bu alanda çalışmaların az olmadığını, fakat bunların yeterince bilinmediğini kaydetmekte ve nesihle ilgili bazı teknik bilgiler vermektedir. Müellif bu cüzde ayrıca neshin sözlük ve terim mânalarını açıklamış, nesihte aranan şartları, neshin belirtilerini, teâruz ve tercihte başvurulacak ölçüleri belirtmiştir. Tercihte takip edilmesi gereken yollar, tahsisle nesih arasındaki fark, kitabın sünnetle neshi meselesi, sünnetin kitabı tefsir edişi gibi konuları incelemiş ve âlimlerin bu hususta ihtilâf ve ittifak ettikleri noktaları belirlemeye çalışmıştır. Fıkıh bablarına göre düzenlenen, nâsih ve mensuh haberlerini toplayıp değerlendirmeyi amaçlayan eserin diğer cüzlerinde, “Kitâbü’ŧ-Ŧahâre”den “Kitâbü’l-Libâs”a kadar yirmi iki kitap ve onların altında muhtelif bablar halinde aralarında zıtlık görülen haberler sıralanmış, bunların sıhhati konusundaki rivayetler
zikredilmiştir. Hâzimî, nâsih ve mensuhun çeşitleri hakkında nazarî bilgi vermekle beraber eserinde genellikle hadisin hadisi neshiyle ilgili örnekler üzerinde durmuştur.
Başta İħtilâfü’l-ĥadîŝ olmak üzere İmam Şâfiî’nin eserleri Hâzimî’nin birinci derecede kaynaklarını teşkil eder. 127 şeyhten hadis nakleden müellif adlarını zikretmese de hocalarından bazılarının eserlerinden faydalanmış (meselâ bk. s. 3, 99), Esrem’in Nâsiħu’l-ĥadîŝ ve mensûħuh’u ile Tahâvî’nin Şerĥu MeǾâni’l-âŝâr’ından yine kaynak belirtmeden nakillerde bulunmuştur (Koçkuzu, s. 59). Hadiste nâsih ve mensuh konusunda benzeri görülmemiş bir çalışma olarak kabul edilen eser (İbnü’l-İmâd, IV, 282) daha sonraki çalışmalarda kaynak olarak kullanılmıştır.
İlk defa Haydarâbâd’da (1319) ve ardından Kahire’de (1346, 1349) basılan el-İǾtibâr’ın güvenilir neşirlerinden biri, aralarında Seyyid Hâşim en-Nedvî ile Muhammed Tâhâ en-Nedvî’nin de bulunduğu bir heyet tarafından gerçekleştirilmiş (Haydarâbâd 1359/1940), eser Muhammed Râgıb et-Tabbâh (Halep 1346/1927), Râtib Hâkimî (Humus 1386/1966), Muhammed Ahmed Abdülazîz (Kahire 1979) ve Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî (Halep 1403/1982) tarafından da yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Hâzimî, el-İǾtibâr fi’n-nâsiħ ve’l-mensûħ mine’l-âŝâr (nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî), Halep 1403/1982; Keşfü’ž-žunûn, II, 1920; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, IV, 282; Îżâĥu’l-meknûn, I, 97; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 119; Ali Osman Koçkuzu, Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi, İstanbul 1985, s. 55-61; Syed Hashimi, “The Dāǿirat-ul-MaǾārif”, IC, IV (1930), s. 630-631; G. C. Anawati, “Textes anciens edités en Egypte au cours des années 1979-1980”, MIDEO, XV (1982), s. 176-178.
Ali Osman Koçkuzu