el-MÜZHİR

(المزهر)

Celâleddin es-Süyûtî’nin (ö. 911/1505) lugat ilimlerine dair eseri.

Tam adı el-Müzhir fî Ǿulûmi’l-luġa olup Arap sözlük bilimi ve metodolojisiyle Arap lengüistiği ve fıkhü’l-luga konusunda kapsamlı ve derli toplu ilk eserdir. Ayrıca lugavî malzemenin rivayeti ve eleştirisi hususunda hadis âlimlerinin usulünü ve terminolojisini teorik ve pratik düzlemde uygulayan ilk teliftir. Süyûtî’den önce bazı âlimlerin bu sahadaki çalışmaları sınırlı ve dağınıktır. İbn Cinnî el-Ħaśâǿiś’inde münferit rivayetler, lugatçılarla râvilerin galatları, lugat râvilerinde sıdk, adalet ve sikalık şartlarına dair bazı esaslar, Kemâleddin el-Enbârî de LümaǾu’l-edille fî uśûli’n-naĥv’inde lugatta mütevâtir ve âhâd rivayetlerle bunların şartları, mürsel ve meçhul rivayetler, çelişen rivayetler arasında tercih ve lugat rivayetinde icâze meseleleri Hakkında bazı bilgiler vermiştir. el-Müzhir’de ise lugat rivayeti ve eleştirisi konusunda zengin örneklerle birlikte gelişmiş bir metodoloji ilk defa ortaya konulmuştur. Süyûtî önsözünde bir giriş mahiyetinde olmak üzere İbn Fâris’in eś-Śâĥibî fî fıķhi’l-luġa’sının mukaddimesini aynen aktarmıştır. Burada dilin tanımı ve doğuşuyla ilgili görüşlerin irdelendiği kategorilerin kapsamı anlatılmıştır.

Elli bölümden (nevi) oluşan eserde sekiz bölüm isnad (I, 7-183), on üç bölüm lafız (I, 184-321), on üç bölüm mâna (I, 321-485), beş bölüm yapıları veya anlamları incelik taşıyan kelimeler (letâif, mülah, I, 486-638), bir bölüm çeşitli isim ve fiil kalıpları, isimlerin müfred-tesniye-cemi‘, müzekker-müennes şekilleri bakımından özellik taşıyan muhtelif kalıpları, benzer durumların fiillerdeki kullanılışı (eşbâh ve nezâir, II, 3-301), sekiz bölüm sözlük bilimiyle meşgul olacak kişinin göz önünde bulunduracağı ilkelerle bilmesi gereken hususlar (II, 302-468), bir bölüm Araplar’da şiirin başlangıcı, meşhur şairler (II, 469-494), bir bölüm de Araplar’ın galatlarıyla ilgili meselelere (II, 494-505) ayrılmıştır. Eser erkek, kadın, çocuk, köle ve câriye olmak üzere fasih konuşan Araplar’ın anlamlı cümlelerinden oluşan bir kısımla sona ermektedir.

Büyük çapta derleme ürünü olan el-Müzhir’de kadîm sözlükler, fıkhü’l-luga, emâlî ve nevâdir türü eserler, çoğu tek


konuya dair sözlük risâleleri, fıkıh usulü kitaplarının delillerin doğuşu nazariyeleri ve mânayla ilgili kısımları, tarih, tabakat, şiir ve ahbâr, ayrıca nahiv eserlerinden nakiller yapılmıştır (geniş bilgi için bk. Mustafa Muhammed eş-Şek‘a, s. 167-209). Süyûtî bu tür eserlerden konuyla ilgili bilgileri toplamış, titiz bir ayıklamaya tâbi tutarak dikkatle eserine yerleştirmiştir. Onun gerekli bilgileri seçip yerleştirmede gösterdiği üstün başarı bu konudaki engin tecrübesini göstermektedir. Ayrıca bölümlerin baş ve son kısımlarında ilâve, görüş ve eleştirilerine de rastlanmaktadır (a.g.e., s. 208). Eserin orijinal yanlarından biri de çoğu zamanımıza ulaşmamış, yalnız Süyûtî’nin yaptığı alıntılarla tanınan 173 kaynaktan nakillere yer verilmiş olmasıdır. Nakiller genellikle aynen alınmakla birlikte özetlemeler de yapılmış, fakat bunların bir kısmında maksat anlaşılmaz hale gelmiştir (el-Müzhir, neşredenlerin girişi, s. b).

Nasr el-Hûrînî’nin tashihiyle yayımlanan eserin (Bulak 1282) daha sonra çok sayıda baskısı ve ilmî neşri gerçekleştirilmiştir (Kahire 1883, 1325; nşr. E. Gilson, Beyrut, ts.; nşr. Muhammed Hasan Zenâtî, Kahire 1325/1907; nşr. M. Ahmed Câdelmevlâ Bek - Ali Muhammed el-Bicâvî - Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Kahire 1364, 1382/1962, 1387/1967; I-II, Beyrut 1408/1987).

BİBLİYOGRAFYA:

Süyûtî, el-Müzhir (nşr. M. Ahmed Câdelmevlâ v.dğr.), Kahire, ts. (Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye), I-II; ayrıca bk. neşredenlerin girişi, s. 6; a.mlf., el-İķtirâĥ fî Ǿilmi uśûli’n-naĥv (nşr. Ahmet Subhi Furat), İstanbul 1395/1975, neşredenin girişi, s. 44; Keşfü’ž-žunûn, II, 1660; A. S. Fulton - A. G. Ellis, Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1926, s. 82; Serkîs, MuǾcem, II, 1084; Brockelmann, GAL, II, 199; Suppl., II, 194; a.mlf., “es-Süyûŧî”, DMİ, XIII, 29; ed-Delîlü’l-bibliyûcrâfî li’l-ķıyemi’ŝ-ŝeķāfiyyeti’l-ǾArabiyye: MerâciǾ li’d-dirâsâti’l-ǾArabiyye, Kahire 1965, s. 272-273; Abdurrahman Utbe, MaǾa’l-mektebeti’l-ǾArabiyye, Halep 1398/1978, s. 322-323; Mustafa Muhammed eş-Şek‘a, Celâlüddîn es-Süyûŧî: Mesîretühü’l-Ǿilmiyye ve mebâĥiŝühü’l-luġaviyye, Kahire 1401/1981, s. 167-209; Tâhir Süleyman Hammûde, Celâlüddîn es-Süyûŧî Ǿaśruhû ve ĥayâtühû ve âŝâruh, Beyrut 1410/1989, s. 222-310; Abdülâl Sâlim Mekrem, Celâlüddîn es-Süyûŧî ve eŝeruhû fi’d-dirâsâti’l-luġaviyye, Beyrut 1409/1989, s. 313-484; Abdülhafîz Fergalî el-Karanî, el-Ĥâfıž Celâlüddîn es-Süyûŧî, Kahire 1990, s. 174-189; Şevkī Dayf, “Taŧbîķu’s-Süyûŧî li-muśŧalaĥi’l-ĥadiŝ Ǿale’r-rivâyeti’l-luġaviyye”, el-İmâm Celâlüddîn es-Süyûŧî faķīhen ve luġaviyyen ve muĥaddiŝen ve müctehiden (nşr. M. Tevfîk Ebû Ali Sâlih Kaşmer), Beyrut 1422/2001, s. 159-164; Ramazan Abdüttevvâb, “Meśâdirü Celâliddîn es-Süyûŧî fî kitâbihi’l-Müzhir fî Ǿulûmi’l-luġa ve en-vâǾihâ”, ed-Dâre, VIII/4, Mekke 1403/1983, s. 114-130.

Süleyman Tülücü