ELIOT, Sir Charles Norton Edgecumbe
(1862 - 1931)
İngiliz şarkiyatçısı ve devlet adamı.
8 Ocak 1862’de Oxfordshire Sibford Gower’da doğdu. Cheltenham Koleji’nde iken kazandığı Balliol bursuyla Oxford Üniversitesi’ne girdi. Eğitim süresince zamanının en önemli bursları olan Hertford, Ireland, Craven, Derby, Boden Sanskrit’i ve Houghton Syriac ödülünü kazandı. Daha öğrenciliği sırasında kendini ilim çevrelerine kabul ettiren ve Doğu dinleriyle felsefelerinde uzman olan Eliot aynı zamanda filolojiyle yakından ilgileniyor, birçok dil ve lehçeyi kullanabiliyordu. Bunlar arasında Fince, Sanskritçe, Palice, İbrânîce, Süryânî’ce, Arapça, Türkçe, Farsça, Urduca ve Çince’yi özellikle kaydetmek gerekir.
Öğrenimini tamamlayınca yirmi dört yaşında dış işlerine giren Eliot 1886’dan 1901’e kadar Rusya, Osmanlı Devleti, Fas, Bulgaristan, Sırbistan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çeşitli kademelerde diplomat olarak çalıştı. 1900’de kendisine sir unvanı verilerek Zengibar başkonsolosluğuna ve East African Protectorate (bugünkü Kenya) yüksek komiserliğine tayin edildi. 1901’de başladığı Afrika’daki görevi sırasında beyazlara imtiyaz tanıması ve Avrupa’dan beyaz göçünü teşvik ederek yerlilerin topraklarını onlara dağıtması ile dikkatleri üzerine çekti. Özellikle bu uygulamaları hükümetle görüş ayrılığına düşmesine sebep oldu ve 1904’te diplomasiden ayrılarak tekrar üniversiteye döndü. 1905-1911 yılları arasında, yeni kurulan Sheffield Üniversitesi’nin rektörlüğünü yaptı; bu görevi sırasında Uzakdoğu’ya birçok seyahat gerçekleştirdi. 1912-1918 yıllarında yine yeni kurulan Hong-Kong Üniversitesi’nin rektörlüğünü yürüttü. 1919’da tekrar diplomasiye döndü ve önce Bolşevik İhtilâli sırasında Sibirya’da Lenin’e karşı mücadele veren Amiral Kolçak nezdinde İngiltere yüksek komiseri, Kolçak’ın idamından sonra da 1921’den 1926’ya kadar Tokyo’da büyükelçi olarak görev yaptı.
Eserleri. 1. Finnish Grammar. İlk eseri olup 1890’da yayımlanmıştır. 2. Turkey in Europe (London 1900). 1893-1898 yılları arasında İstanbul’daki İngiliz elçiliğinde sekreterlik yaparken yazdığı bir eserdir. 1908’de bazı küçük değişiklik ve ilâvelerle tekrar basılan kitabın 1965’te üçüncü baskısı yapılmıştır. Zamanın Türkiye’si ve Türkler hakkında önemli bir kaynak teşkil eden ve Türkçe’ye de çevrilmiş olan eser (bk. bibl.), bazı hatalar (meselâ Türkler’in sadece göçebe oldukları) veya hissî yaklaşımlar (özellikle Ermeniler’le ilgili) ihtiva etmekle birlikte genelde isabetli gözlemlere dayanan ciddi bir çalışmadır. 3. The East African Protectorate (1905). Doğu Afrika kolonisini yönetirken yaptığı inceleme ve gözlemlerini
topladığı kitabıdır. 4. Letters from the Far East (1907). Sheffield Üniversitesi’nin rektörü iken Hindistan, Çin ve Japonya’ya yaptığı çeşitli seyahatlerin notlarından oluşmuştur. 5. Hinduism and Buddhism (I-II, 1921). En önemli eseridir. 6. Japanese Buddhism. Eliot uzun yıllar bu eseri üzerinde çalışmış, araştırmalarını tamamlayabilmek için 1926’da Tokyo’daki görevi sona erdiği halde Japonya’dan ayrılmamış ve beş yıl daha burada kalmıştır. Ancak son rötüşlerini evinde yapmayı tasarladığı kitap, müellif 1931’de ülkesine dönüş yolculuğu sırasında öldüğü için bazı küçük ilâvelerle 1935’te mirasçısı tarafından yayımlanabilmiştir.
Eliot’un ayrıca Encyclopaedia Britannica’nın 11. edisyonunda yayımlanmış, Asya tarihi ve Ural - Altay milletleriyle dilleri hakkında kaleme aldığı çok sayıda makalesi bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Charles Eliot, Avrupa’daki Türkiye (trc. Adnan Sınar - Şevket Serdar Türet), İstanbul, ts., I, önsöz; G. B. Sansom. “Eliot, Sir Charles Norton Edgecumbe”, Dictionary of National Biography, Orford 1931-40, s. 254-255; R. F. Johnston, “Sir Charles Eliot”, JRAS, sy. 3 (1931), s. 728-731; ABr., VIII, 128.
Azmi Özcan