ESVED b. YEZÎD
الأسود بن يزيد
Ebû Abdirrahmân el-Esved b. Yezîd b. Kays en-Nehaî el-Kûfî (ö. 75/694)
Fakih, kıraat âlimi ve muhaddis tâbiî.
Yemen asıllı Nehâ kabilesine mensup olduğundan Nehaî, Kûfe’ye yerleştiği için de Kûfî nisbeleriyle anılır. Künyesi Ebû Amr olarak da geçmektedir. Hz. Peygamber zamanında yaşadığı halde onu görmediği için muhadramûn*dan sayılır.
Kûfe fıkıh mektebinin temsilcilerinden Alkame b. Kaysın yeğeni, İbrâhim en-Nehaî’nin dayısıdır. Birçok kaynakta kendisinden bahsedilmekle birlikte çocukluk ve gençlik yılları hakkında bilgi bulunmamaktadır. Kûfe’ye gelmeden önce Yemen’de Muâz b. Cebel’i görmüş ve ondan hadis dinlemiştir. Kûfe’de ise özellikle tefsir ve fıkıh mekteplerinin kurucusu Abdullah b. Mes‘ûd’dan fıkıh, tefsir, hadis ve diğer İslâmî ilimleri tahsil etti ve bu mektebin önde gelen âlimleri arasında yer aldı. Kur’ân-ı Kerîm’i en iyi bilenlerden biri olduğu rivayet edilir.
Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn ve diğer hadis münekkitlerince sika* olarak kabul edilen Esved b. Yezîd aralarında Bilâl-i Habeşî, Huzeyfe b. Yemân, Selmân-ı Fârisî, Abdullah b. Mes‘ûd, Hz.
Ebû Bekir, Ömer, Ali, Ebû Mûsâ el-Eş‘arî, Hz. Âişe ve Ümmü Seleme’nin de bulunduğu birçok sahâbîden hadis almıştır. Kendisinden de İbrâhim b. Süveyd en-Nehaî, yeğeni İbrâhim b. Yezîd en-Nehaî, Riyâb b. Hâris, Dahhâk b. Müzâhim, oğlu Abdurrahman b. Esved, kardeşi Abdurrahman b. Yezîd gibi muhaddisler hadis rivayet etmişlerdir. Yahyâ b. Vessâb, Ubeyd b. Nudayle, Şa‘bî ve Ebû İshak es-Sebîî de öğrencileri arasındadır. Kendisi gibi amcası Alkame b. Kays’ın da talebeleri olan İbrâhim en-Nehaî ile Şa‘bî, Hammâd b. Ebû Süleyman’ın, Hammâd da Ebû Hanîfe’nin başta gelen hocası olduğundan Esved ve amcası, Ebû Hanîfe’nin ashaba ulaşan hocalar zincirinde önemli bir halka teşkil etmektedirler.
Esved b. Yezîd ömrü boyunca zühd ve takvadan ayrılmamış, ibadetleriyle darbımesel haline gelmiş ve tabiîler arasında zühdüyle en yüksek seviyeye ulaşan sekiz kişiden biri kabul edilmiştir. Bazılarında Hz. Ebû Bekir, Ömer ve Osman ile beraber olmak üzere birçok defa hac ve umre yaptığı, çok namaz kıldığı ve sürekli oruç tuttuğu için sarardığı, ramazan ayında her iki günde bir, diğer zamanlarda da altı günde bir Kur’an’ı hatmettiği, zengin olup da hac vazifesini yerine getirmeden ölen kişinin cenaze namazını kılmadığı rivayet edilmiştir.
Kûfe’de vefat eden Esved b. Yezîd’in ölüm tarihinin 74 (693) veya 75 (694) olduğu şeklinde iki ayrı rivayet varsa da ikinci rivayet daha güçlüdür.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, et-Tabakât, VI, 70-75; Halîfe b. Hayyât, et-Tabakât (Zekkâr), I, 335; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, I, 449; Dûlâbî, el-Künâ, Haydarâbâd 1322 → Beyrut 1403/1983, II, 43; İbn Hibbân, es-Sikât, IV, 31; a.mlf., Kitâbü’l-Mecrûhîn, I, 254; II, 238; Hâkim, MaǾrifetü Ǿulûmi’l-hadîs, s. 44, 154; Ebû Nuaym, Hilye, II, 102-105; İbnü’l-Cevzî, Sıfatü’s-safve, III, 23-24; Safedî, el-Vâfî, IX, 256-257; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, IV, 50-53; a.mlf., Tezkiretü’l-huffâz, I, 50-51; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, III, 233-235; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, I, 94; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe, I, 107; İbnü’l-Cezerî, Gâyetü’n-nihâye, I, 171; İbn Hacer, el-İsâbe, I, 106; Sezgin, GAS, I, 179, 389, 632; Wensinck, MuǾcem, VIII, 13-14; M. Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’t-müfessirûn, Kahire 1381/1961-62, I, 120-121; Ali Sâmî en-Neşşâr, Neşǿetü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm, Beyrut 1978, III, 228; Muhammed el-Hudarî, İslâm Hukuku Tarihi (trc. Haydar Hatiboğlu), İstanbul 1987, s. 177; Hayreddin Karaman, İslâm Hukukunda İctihad, Ankara, ts. (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları), s. 86, 103; a.mlf., İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989, s. 183.
Saffet Köse