FETTENÎ

الفتّني

Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî el-Fettenî (ö.986/1578)

Hindistanlı hadis âlimi.

914’te (1508-1509) bugünkü adı Pattan (Arapça telaffuzu Fetten) olan Nehrevâle’de (Gucerât) doğdu. Sıddîkî ve Gucerâtî nisbeleriyle de anılır. Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledikten sonra ilk öğrenimini Burhâneddin es-Semhûdî ve Nâkûrî gibi âlimlerden gördü. Hac için gittiği Hicaz’da (944/1538) bir müddet kalarak Ebü’l-Hasan el-Bekrî, İbn Hacer el-Heytemî, İbn Arrâk, Abdullah el-Ayderûs ve Cârullah el-Mekkî gibi âlimlerden ders aldı. Kādiriyye ve Şâzeliyye şeyhi Muttaki el-Hindî’ye intisap etti. Hindistan’a döndükten sonra ders vermeye başladı ve “Hint muhaddislerinin efendisi” lakabıyla meşhur oldu. Babasından miras kalan büyük mal varlığını talebelerine sarfetti. Seyyid Muhammed Gavs Şettârî ile Ekber Şah’ın sadrü’s-sudûru Şeyh Abdünnebî meşhur talebelerindendir.

Bid’atlara karşı çıkan bir müceddid olarak önemli hizmetler yapan Fettenî, görüşlerini şiddetle eleştirdiği Mehdevîler’e karşı sert bir mücadele başlattı. Gucerât’ı fetheden Ekber Şah ile görüşerek (980/1572) şirk ihtiva eden unsurlarla mücadelede ondan destek sözü aldı. Gerçekten Mehdevîler’le mücadelesi esnasında yeni Gucerât valisi Hân-ı A‘zam Mirza Aziz Bey’den büyük yardım gördüyse de onun yerine geçen Abdürrahim Hân-ı Hânân döneminde durum tersine döndü. Bu gelişmelerle ilgili şikâyetlerini bildirmek için Ekber Şah’ın sarayına gitmek üzere çıktığı yolculuk sırasında Mehdevîler’e mensup bir kişi tarafından Ücceyn yakınlarında öldürüldü (6 Şevval 986/6 Aralık 1578). Sârengpûr’da defnedilen Fettenî’nin kabri daha sonra kız kardeşinin oğlu Şeyh Nûr Muhammed tarafından Patan’daki aile kabristanına nakledildi. Eserleri. Hadis alanında çalışmaları bulunan Fettenî’nin önemli eserleri şunlardır: 1. MecmaǾu biĥâri’l-envâr fî ġarâǿibi’t-tenzîl ve leŧâǿifi’l-aĥbâr. En meşhur eseri olup şeyhine atfen hazırladığı büyük bir Kur’an ve hadis lügatidir. Kitabın hadisle ilgili kısmı Kütüb-i Sitte hadislerindeki garîb kelimeleri ihtiva etmektedir. Birkaç defa yayımlanan eser (I-II, Leknev 1248; I-IV, 1284, 1314) Habîbürrahman el-A’zamî’nin tahkikiyle yeniden neşredilmiştir (I-V, Haydarâbâd-Dekken 1967-1973; I-V, Medine 1415/1994). 2. Teźkiretü’l-mevżûǾât. Fettenî bu eserinde, münekkitlerin mevzû yahut zayıf olduğunda ittifak ettikleri veya makbul saymadıkları haberleri senedlerini zikretmeksizin bablara göre sıralamış, zaman zaman kendi görüşlerine de yer vermiştir. Mukaddimesinde bazı hadis terimleri, hadis uyduran kimseler ve içinde uydurma rivayetler bulunan kitaplar hakkında kısa bilgilerin de yer aldığı eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (Kahire 1343; Bombay 1927; Beyrut 1399). 3. Ķānûnü’l-mevżuǾât ve’đ-đuǾafâǿ. Zayıf râvilerle hadis uyduranlara dair alfabetik bir eser olup Teźkiretü’l-mevżûǾât ile birlikte basılmıştır. 4. el-Muġnî fî żabŧı esmaǿi’r-ricâl. Yanlış okunma ihtimali bulunan bazı râvilerin isimleriyle ilgili olan eser İbn Hacer el-Askalânî’nin Taķrîbü’t-Tehźîb’i ile birlikte (Delhi 1290, 1320) ve müstakil olarak (Lahor 1973) yayımlanmıştır. 5. el-Kifâyetü’l-müfriŧîn. Cemâleddin İbn Hâcib’in Arap gramerine dair meşhur eseri eş-Şâfiye’nin şerhidir (Hindistan 1284). Fettenî’nin bunlardan başka Risâle fî luġati’l-Mişkât ve TaǾlîķu’t-Tirmiźî adlı eserlerinden de söz edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Fettenî, Teźkiretü’l-mevżûǾât (nşr. M. Abdülcelîl es-Sâmerûdî), Beyrut 1399, nâşirin mukaddimesi, s. 1-2; Abdülhak ed-Dihlevî, Aħbârü’l-aħyâr, Delhi 1309, s. 272-273; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 410; Âzâd-ı Bilgrâmî, Meǿâşirü’l-kirâm, Agra 1328, s. 194-196; a.mlf., Sübĥatü’l-mercân (nşr. M. Fazlurrahmân), Aligarh 1976, I, 109-114; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 164-165; Abdülkādir b. Abdullah el-Ayderûs, en-Nûrü’s-sâfir Ǿan aħbâri’l-ķarni’l-Ǿâşir, Bağdad 1934, s. 361-362; Abdülvehhâb b. Ahmed, Teźkire-i Muĥammed b. Ŧâhir (trc. Seyyid Ebû Zafer Nedvî), Delhi 1954; Sıddîk Hasan Han, İtĥâfü’n-nübelâǿ, Kanpûr 1288, s. 397-400; a.mlf., Ebcedü’l-Ǿulûm, Beyrut 1978, II, 22-223; Fakîr Muhammed Ceylemî, Ĥadâǿiķu’l-Ĥanefiyye, Leknev 1906, s. 385-387; Rahman Ali, Teźkire-i ǾUlemâ-i Hind, Leknev 1322, s. 195-196; Ali Muhammed Han, Mirǿâtü’l-Ahmedî, Kalküta 1928-30, II, 116-117; Serkîs, MuǾcem, II, 1670-1671; Brockelmann, GAL, II, 416; Suppl., II, 601-602; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ħavâŧır, IV, 298-301; Zübeyd Ahmed, The Contributiort of India to Arabic Literatüre, Allahâbâd 1945, s. 152, 254, 403; Mehmet Özşenel, Pakistan’da Hadis Çalışmaları (yüksek lisans tezi, 1992), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 39-40.

K. A. Nizami