FEYYÛMÎ, Abdülkādir b. Muhammed

عبد القادر بن محمّد الفيّومي

Abdülkādir b. Muhammed b. Ahmed el-Feyyûmî (ö.1022/1613)

Şâfiî fakihi, matematik ve astronomi âlimi.

Yukarı Mısır’daki Feyyûm şehrinden olup hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Kahire ulemâsından Şemseddin er-Remlî’den Şâfiî fıkhı okudu. Daha sonra


Şehâbeddin Ahmed b. Ahmed es-Sünbâtî, Ebü’n-Necâ Sâlim es-Senhûrî ve Sâlih b. Ahmed el-Bulkīnî gibi hocalardan ders gördü. Seyyid Şerîf et-Tahhân’dan matematik öğrendi. Böylece hem hadis, fıkıh, ferâiz gibi dinî ilimlerde, hem de matematik, astronomi, ilm-i mîkāt gibi aklî ilimlerde söz sahibi oldu. Ayrıca mûsikiyle ilgilendi. Feyyûmî’nin tasavvufa intisap ettiği de bilinmektedir. Büyük sûfîlerden Sâlih b. Ahmed el-Bulkīnî’ye kimin kutub olduğu sorulmuş, o da, “Kutub görmek isteyen Abdülkādir’e baksın” demiştir. Feyyûmî Kahire’de vefat etti. Oğlu Abdülber devrinin büyük ediplerinden biriydi (Muhibbî, II, 291-298).

Eserleri. Çok sayıda öğrenci yetiştiren Feyyûmî fetvalarıyla halkı aydınlatmış, bu arada başta fıkıh, tasavvuf, Arap edebiyatı, astronomi, matematik olmak üzere çeşitli alanlarda çok sayıda eser vermiştir. Günümüze ulaşan başlıca eserleri şunlardır: 1. Cedâvilü maĥlûli’l-meŧâliǾi’l-felekiyye. Uluğ Bey’in hazırlamış olduğu astronomi tablolarının esas alındığı bu eser burçların hareketleriyle ilgilidir. 2. Cedâvilü iħtilâfi manžari’l-kamer. Ayın değişik biçimlerini yine Uluğ Bey’in tablolarına göre inceleyen bir eserdir. 3. Nažmü’l-cevâhir ve’l-yevâķīt. Vakitlerin tesbitine dairdir. 4. Şerĥu Mürşideti’ŧ-ŧâlib. İbnü’l-Hâim’in hesaba dair eserine yazdığı şerhtir. 5. el-Maķāmâtü’l-bedîǾiyye fî vaśfi cemâli’l-meǾâlimi’l-Mekkiyye. 6. RefǾu’l-ħilâf (bu altı eserin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, II, 486). 7. Şerĥu Nüzheti’n-nüžžâr. İbnü’l-Hâim’in hesaba dair Mürşidetü’ŧ-ŧâlib adlı eserine yine kendisinin yaptığı muhtasarın şerhidir (yazma nüshası için bk. King, II, 911). Kaynaklarda ayrıca Feyyümî’nin Şerĥu’l-Minhâc, er-Ravżü’l-müheźźeb (bir önceki eser gibi Nevevî’nin fıkha dair el-Minhâc adlı eserinin şerhi olup ondan daha kısadır), Şerĥu’l-Manžûmeti’r-Raĥabiyye (ferâiz), Ferâǿidü’l-belâġa, adlı eserleriyle İbnü’l-Hâim’in cebire dair el-MuķniǾ adlı kitabına yazdığı bir şerhi olduğu kaydedilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, II, 291-298, 456-457; Suter, Die Mathematiker, s. 171, 193-194; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 600; İżâĥu’l-meknûn, I, 590; II, 181, 185, 547, 638, 643; Brockelmann, GAL Suppl., II, 486; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 168; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, V, 298; D. A. King, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-Ǿİlmiyyeti’l-maĥfuža bi-Dâri’l-Kütübi’l-Mıśriyye, Kahire 1986, II, 911.

Salim Öğüt