GORDLEVSKI, Vladimir Aleksandroviç
(1876-1956)
Rus Türkologu.
Rus işgali altında bulunan Finlandiya’nın Sveaborg kasabasında doğdu. Helsingfors’ta (Helsinki) liseyi bitirdikten sonra Moskova’ya giderek Sovyetler döneminde adı Moskova Doğu Araştırmaları Enstitüsü olarak değiştirilen Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü’ne girdi (1895-1899); arkasından Moskova Üniversitesi Tarih ve Filoloji Fakültesi’nde okudu. 1904 yılında buradan da mezun olarak Anadolu ve Suriye’de iki yıl süren bir araştırma gezisine çıktı. Bu geziden sonra Fransa’ya gidip Paris’te Collège de France’da ve Sorbonne Üniversitesi’nde literatür çalışması yaptı. 1907’de Moskova’ya döndü ve Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü’nde Türk dili ve edebiyatı okutmaya başladı.
1949 yılından itibaren Rus İlimler Akademisi’nin asil üyesi olan Gordlevski, geniş bir ilgi alanına sahip bulunmakla birlikte daha çok Türkler’in dili, edebiyatı, folkloru, etnografyası ve tarihi üzerine yazmıştr. Tanınmış Rus Arabisti Kratschkovski ondan “değerli Osmanlı uzmanımız” diye söz eder ve kendisinin araştırmalarında Arapça kaynakları çok sistemli biçimde kullandığını, birkaç çalışmasının da doğrudan doğruya Arabiyat alanında olduğunu belirtir. Bunlardan, özellikle Şam’da söylenen Arap atasözleri üzerine kaleme aldığı “Arabskija poslovicy zapisannyja v Damaskje” başlıklı makalesi (Drevnostji Vostočnyja, IV/I [Moskva 1912], s. 9 vd.) büyük bir önem taşımaktadır.
Tarihçi E. Werner, Gordlevski’nin eserlerini değerlendirirken Sovyet Türkolojisi’nin ve Osmanlı araştırmalarının onunla Barthold’un eserleri üzerine kurulup geliştiğini söyler. Gordlevski’nin kitap halinde çıkmış önemli araştırmalarının başında Gosudortsvo seldήhukidov maloj azii (Moskva 1941) adlı eseri gelir. Türk tarihi açısından büyük bir değere sahip olan kitap Azer Yaran tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Anadolu Selçuklu Devleti, Ankara 1988). Zeki Velidi Togan, kitabın Anadolu Selçukluları üzerine kaleme alınmış önemli bir eser olduğunu söyler; fakat Gordlevski’yi olayları sınıf mücadeleleri açısından (Marksist açıdan) incelediği için eleştirir (Tarihte Usûl, s. 116). Sorbonne Üniversitesi’nin tanınmış tarihçilerinden Claude Cahen de yazarın gerçek bilim adamı kişiliğini vurgulamakla birlikte eserin artık bazı yönlerden yetersiz kaldığını belirtir. Gordlevski’nin Türk dili ve edebiyatı alanında yayımlanmış iki kitabı bulunmaktadır: Očerki po novoj osmanskoj litjeraturje (yeni Osmanlı edebiyatı üzerine araştırmalar, Moskva 1912), Grammatika tureckogo jazyka (Türk dili grameri, Moskva 1928). Bunlardan özellikle ikincisi, Türk grameri alanına olduğu kadar Türk lehçelerinin yazımı alanına da yaptığı katkılar sebebiyle literatürde seçkin bir yere sahiptir. Müellif ayrıca Muallim Nâci’nin Ömer’in Çocukluğu adlı eserini Rusça’ya çevirmiştir. Ölümünden sonra, Türkoloji’nin çeşitli dallarında yazdığı ilmî makale ve inceleme yazılarının en önemlileri Izbranniye sočinenija (seçilmiş eserler) adı altında dört ciltlik bir külliyat halinde yayımlanmıştır. Eserin I. cildi (Moskva-Leningrad 1960) tarih, II. cildi (1961) dil ve edebiyat, III. cildi (1962) kültür tarihi, IV. cildi (1968) etnografya ve müteferrik konular üzerinedir.
Gordlevski Moskova Üniversitesi’nde güçlü bir Türkoloji ekolü kurmuş ve bu ilmin her dalında eser verdiği gibi pek çok değerli ilim adamı yetiştirmiştir. Talebeleri ve meslektaşları onun yetmiş beşinci yaş günü için bir armağan kitabı yayımlamışlardır
(V. A. Gordlevskonukego semidesjatipjatiletiju. Sbornik statej, Moskva 1959).
BİBLİYOGRAFYA:
I. J. Kratschkowski, Die Russische Arabistik, Leipzig 1957, s. 165, 258, 278, 283; J. Sauvaget, Introduction to the History of the Muslim East, Berkeley-Los Angeles 1965, s. 158; CI. Cahen, Pre-Ottoman Turkey, London 1968, s. 443-444; Sovyet Türkologlarının Türk Edebiyatı İncelemeleri (trc. Tatyana Moran-Yurdanur Salman), İstanbul 1980, s. 273; Zeki Velidî Togan, Tarihte Usûl, İstanbul 1985, s. 116; E. Werner, Büyük Bir Devletin Doğuşu: Osmanlılar (1300-1481) (trc. Orhan Esen-Yılmaz Öner), İstanbul 1986, s. 15; Th. Menzel, “Russische Arbeiten über türkische Literatur und Folkloristik”, Isl, IV (1913), s. 123-136; 1. Melikoff-Sayar, “Gordlevski’s The Empire of the Selčuqids of Asia Minor”, JNES, sy. 10 (1951), s. 268-280; Türkkaya Ataöv, “Sovyetler Birliğinde Türkoloji Çalışmaları”, SBFD, XXVII/1 (1972), s. 25-52; “Gordlevskiy”, TA, XVII, 438; “Gordlevskiy”, TDEA, III, 345.
Turgut Akpınar