GÜZELHİSÂRÎ, Mustafa Hulûsi

(ö. 1253/1837)

Hanefî fakihi ve mutasavvıf.

Güzelhisar (Aydın) vilâyetine bağlı Denizli sancağının Buldan nahiyesinde doğdu. Babasının adı Mehmed’dir. Mensubu olduğu tanınmış bir seyyidler ve âlimler ailesinden dolayı Murâdî nisbesiyle de anılmaktadır.

Tahsilini, Konyalı fakih Ebû Saîd el-Hâdimî’nin oğlu Abdullah el-Hâdimî’nin yanında tamamladı. Ardından önce Buldan’da, daha sonra Aydın’da ikamet ederek öğretim ve mânevî irşad vazifesini sürdürdü. Fıkıh usulü, kelâm ve tasavvuf alanında derinleşen Güzelhisârî, Ebû Saîd el-Hâdimî’nin MecâmiǾu’l-ĥaķāǿiķ’i ile İbrâhim el-Hâlebî’nin Ĥalebî śaġīr adlı eserine yazdığı hâşiyelerle âlimler arasında şöhret kazanmıştır. Ayrıca mensup olduğu Nakşibendî tarikatından birçok kimseye icâzet verecek kadar tasavvufla ileri derecede alâkası olmuştur.

Güzelhisârî Aydın’da vefat etti ve Tirekapısı Kabristanı’na defnedildi. Ĥilyetü’n-nâcî adlı eserini 1241’de (1825), MenâfiǾu’d-deķāǿiķ’i 1246 (1830) yılında tamamladığı (Brockelmann, GAL, I, 478; Suppl., II, 664) göz önüne alınırsa bazı kaynaklarda ölüm tarihi için verilen 1215 (1800) yılının (Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 454-455; Kehhâle, XII, 283) yanlış olduğu anlaşılır.

Eserleri. 1. MenâfiǾu’d-deķāǿiķ fî şerĥi MecâmiǾi’l-ĥaķāǿiķ. Ebû Saîd el-Hâdimî’nin fıkıh usulüne dair MecâmiǾu’l-ĥaķāǿiķ adlı eserinin en güzel şerhidir ve Osmanlı medreselerinde Molla Hüsrev’in Mirǿâtü’l-uśûl’ü yerine geçecek kadar meşhur olmuştur. Hâdimî’nin oğlu Abdullah’ın yarım kalan şerhinden de faydalanılarak hazırlanan eser basılmıştır (İstanbul 1273, 1308; Kahire 1288). Mecelle heyetinin kaynakları arasında yer alan MenâfiǾu’d-deķāǿiķ, Sava Paşa’nın İslâm Hukuku Nazariyat Hakkında Bir Etüd adlı eserinin temelini teşkil etmiştir. Güzelhisârî’nin daha geniş bir MecâmiǾu’l-ĥaķāǿiķ şerhinin bulunduğu da kaydedilmektedir (Osmanlı Müellifleri, II, 38). 2. Ĥilyetü’n-nâcî. İbrâhim el-Halebî’nin Ĥalebî śaġīr diye bilinen ibadetlere dair eserine yazdığı bir hâşiye olup Osmanlı medreselerinde okutulan önemli kitaplardan biridir (İstanbul 1231, 1244, 1250, 1251, 1256, 1269, 1287, 1299, 1308; Bulak 1251). 3. Zübdetü’l-ĥaķāǿiķ. Birgivî’nin bir risâlesinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi, nr. 496/3; Serez, nr. 4037). 4. MuǾribü’l-ǾAvâmil. Yine Birgivî’ye ait el-ǾAvâmil’in şerhidir (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 966/1). 5. İǾrâbü kelimâti’ş-şehâde ve’l-besmele ve’l-ĥamdele ve ķavlihî teǾâlâ: “Ve ercüleküm ile’l-kaǾbeyn” (Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 3840/6). Eserin ilk bölümü ayrıca Risale fî iǾrâbi kelimâti’ş-şehâde adıyla müstakil olarak iki varak halinde istinsah edilmiş olup aynı kütüphanede kayıtlıdır (Giresun, nr. 128/2). 6. Risâle fi’l-besmele (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2046/20).

Kaynaklarda Güzelhisârî’nin ayrıca şu eserleri de zikredilmektedir: Ĥaķīķu’l-ĥaķāǿiķ fî şerhi Risâleti’l-Birgivî fi’l-Ǿaķāǿid ve’l-aħlâķ, Tuhfetü’n-nebî fî şerhi ve tercemeti’l-Fıkhi’l-ekber li-Ebî Hanîfe, Eşrefü’l-meŧâlib, Źevķu’l-viśâl fî rüǿyeti’l-cemâl.

BİBLİYOGRAFYA:

Güzelhisârî, MenâfiǾu’d-deķāǿiķ, s. 3; Osmanlı Müellifleri, II, 38; Serkîs, MuǾcem, II, 1578; Brockelmann, GAL, I, 478; Suppl., I, 660; II, 428, 664; Îżâĥu’l-meknûn, I, 88, 261, 411, 421, 610; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 454-455; Sava Paşa, İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüd (trc. Baha Arıkan), Ankara 1956, I, 19-20; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 283-284; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 72, 115; Kāmûsü’l-a‘lâm, I, 512; H. A. R. Gibb, “Murâdî”, İA, VIII, 654-655.

Ahmet Akgündüz