HABÎB b. ABDÜLMELİK
(حبيب بن عبد الملك)
Habîb b. Abdilmelik b. Ömer b. Velîd b. Abdilmelik b. Mervân el-Mervânî (ö. 162/778-79 [?])
Endülüs Emevî Devleti’nin kurucusu I. Abdurrahman’ın kumandanlarından Tuleytula valisi.
Emevî halifelerinden Velîd b. Abdülmelik’in soyundandır. Emevî hânedanına son veren Ebü’l-Abbas es-Seffâh’ın Emevî ailesi mensuplarına yaptığı zulümden kurtulmak için İspanya’ya kaçan Habîb, Abdurrahman b. Muâviye’nin yanına gitmiş ve onun en büyük destekçilerinden biri olmuştur.
Abbâsîler’in hilâfeti ele geçirmesinden sonra zaten karışık olan Endülüs’te istikrar bozulmuş, Mudarîler ile Yemenliler arasında büyük bir mücadele başlamış ve bu mücadele ülkeyi sıra ile yönetmek şeklindeki bir anlaşma ile sonuçlanmıştı. Anlaşmaya göre Endülüs’ü ilk olarak Mudarîler idare edecekti. Mudarîler’in reisi, İfrîkıye fâtihi ve Kayrevan’ın kurucusu Ukbe b. Nâfi‘in dördüncü kuşaktan torunu olan Yûsuf b. Abdurrahman el-Fihrî idi. Yûsuf valilik süresinin bitmesine rağmen yönetimi elinden bırakmadı ve Kayslılar’ın liderini de yanına alarak Yemenliler’e baskıyı arttırdı. Bu sırada İspanya’ya geçen Abdurrahman ed-Dâhil zulüm gören Yemenliler ile Kureyşliler’in tabii lideri oldu. Tuleytula’da (Toledo) bulunan Yûsuf Abdurrahman’ı önce tanıdı, ancak daha sonra isyan etti. Habîb b. Abdülmelik de Abdurrahman ed-Dâhil ile Yûsuf arasındaki savaşta Abdurrahman’ın Benî Ümeyye’den oluşan süvari birliklerini sevk ve idare etti. Habîb, süvari birliğini Yûsuf el-Fihrî kuvvetlerinin sağ kanadına ve merkezine hücuma geçirdi. Yûsuf’un önde gelen adamlarından Kinâne b. Kinâne, Abdurrahman b. Yûsuf ve Cevşen b. Sumeyl savaş meydanında öldürüldü, Yûsuf yaralı olarak kaçıp kurtulabildi. Böylece Endülüs Emevî Devleti’nin temelleri atılmış oldu (15 Mayıs 756).
Habîb b. Abdülmelik, Emevî hanedanının yıkılmasından altı yıl sonra İspanya’da kurulan Endülüs Emevî Devleti’nin mimarları arasında yer almış, Abdurrahman ed-Dâhil’i desteklemesinin karşılığını da Tuleytula ve çevresine vali tayin edilmek suretiyle almıştır. Valiliği müddetince Endülüs’ün doğu bölgesi uzun süre sükûnet içinde yaşamıştır.
Miknâse Berberileri’nden Şakyâ b. Abdülvâhid, 151’de (768) Tuleytula’nın kuzeydoğusunda Vâdilhicâre (Guadalajara) bölgesinde isyan etmişti. Şakyâ Berberîler’den oluşan bir ordu topladı ve Abdurrahman ed-Dâhil ile savaşmak üzere harekete geçti; dağlık bölgede emin bir yer seçerek oraya çekildi. Tuleytula Valisi Habîb, Hz. Osman’ın soyundan gelen Süleyman b. Osman b. Mervân’i Şakyâ’nın üzerine gönderdi. Ancak Süleyman Şakyâ karşısında başarılı olamadı ve yakalanarak öldürüldü. Şakyâ kazandığı bu başarıdan sonra Kuriye (Coria) bölgesini istilâ etti; bu arada üzerine gönderilen birkaç birliği de bozguna uğratınca Abdurrahman’ın emirliği için büyük tehlike haline geldi. Bunun üzerine Abdurrahman Habîb’i bu görevden alarak isyancı Berberîler’le 156 (773) yılına kadar bizzat kendisi meşgul oldu.
İbnü’l-Esîr, Habîb b. Abdülmelik’in Emîr Abdurrahman’ın kumandanlarından biri iken devletin hazinesini çalmaya teşebbüs ederek Abdurrahman’a ihanet eden Sülemî ile karşılaştığı sırada bir siyahî köle ile mübâreze ederek yaralandığını ve öldüğünü (162/778-79) nakleder (el-Kamil, VI, 59). Ancak diğer kaynaklarda Habîb’in bu tarihte öldüğünü doğrulayan rivayetlere rastlanmamaktadır. Abdurrahman ed-Dâhil’in, Habîb b. Abdülmelik’in cenazesinde bulunduğu ve ölümüne çok üzüldüğü kaydedilir. Emîr Abdurrahman’ın 172’de (788) vefat ettiği dikkate alınırsa Habîb’in bu tarihten önce öldüğü anlaşılır.
Süleyman, Mübarek, Ömer, Ebân, Cebbâr ve Velîd adlarında altı oğlu olan Habîb, Kurtuba ve Reyye’de Habîbîler adıyla meşhur ailenin de atasıdır. Endülüs Emevî Devleti’nin önemli şairlerinden Bişr b. Habîb ve Saîd b. Hişâm ile Kurtuba kadılığı yapan İbrâhim el-Kureşî ve fakih Abdurrahman b. Yahyâ, Habîb b. Abdülmelik’in soyundan gelmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Ķuđâtü Ķurŧuba (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989; İbn Hazm, Cemhere, s. 89-90; Aħbâr MecmûǾa, s. 81-82, 102; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, V, 605; VI, 9-10, 57-59; İbnü’I-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. A. Bel - İbn Ebû Şeneb), Cezayir 1920, s. 254; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, II, 103; III, 55-259; IV, 136; İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib, I, 62; II, 10; Ziriklî, el-AǾlâm, II, 171; Sâbir M. İmâdüddin, Endülüs Siyâsî Tarihi (trc. Yusuf Yazar), Ankara 1990, s. 82; E. Terés, “Ĥabīb b. ǾAbd al-Malik”, EI² (İng.), III, 11-12.
Nadir Özkuyumcu