HACCÂVÎ

(الحجّاوي)

Ebü’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ el-Haccâvî el-Makdisî (ö. 968/1560)

Hanbelî fakihi.

Muhtemelen 895 (1490) yılında Filistin’in Nablus şehrinin Hacce köyünde doğdu. Bu sebeple Haccâvî nisbesiyle tanınmış olup Brockelmann bu nisbeyi Hucâvî şeklinde yanlış kaydetmiştir. Yaşadığı dönemde Şam’da Hanbelî mezhebinin yegâne müftüsü olduğu gibi bölgede fıkıh alanında herkesin başvurduğu bir fetva mercii idi. Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî eş-Şüveykî, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. İbrâhim es-Sâlihî, Ebü’l-Berekât Muhibbüddin Ahmed b. Muhammed el-Ukaylî gibi hocalardan fıkıh yanında çeşitli dersler okudu. Ayrıca hadis derslerini takip ettiği Seyyid Kemâleddin Muhammed b. Hamza el-Hüseynî’den icâzet aldı (931/1525).

Emeviyye Camii’nde ve bazı medreselerde ders veren Haccâvî, aralarında oğlu Yahyâ el-Haccâvî ile Şemseddin İbn Tarîf, Şemseddin er-Racîhî, Ebû Bekir b. Zeytûn ed-Dımaşkī es-Sâlihî, Şehâbeddin Ahmed el-Vefâî el-Müflihî, İbrâhim b. Muhammed el-Ahdeb es-Sâlihî ve Ebü’n-Nûreyn Osman b. Muhammed b. İbrâhim gibi âlimlerin bulunduğu birçok öğrenci yetiştirdi.

Haccâvî 17 Rebîülevvel 968 (6 Aralık 1560) tarihinde Şam’da vefat etti ve Kāsiyûn civarına defnedildi. Onun ölüm tarihi İbnü’l-İmâd tarafından 22 Rebîülevvel 960 (8 Mart 1553) olarak kaydedilmiştir (Şeźerât, X, 472).

Eserleri. 1. el-İķnâǾ li-ŧâlibi’l-intifâǾ (I-IV, Kahire 1351). Hanbelî mezhebinde “tercih ehli” olan âlimlerin tercih ettikleri sahih görüşlerden derlenen eser mezhebin temel kaynaklarından biridir. İbnü’l-İmâd’a göre kitap, nakillerin ele alınıp değerlendirilmesi ve ihtiva ettiği meselelerin çokluğu bakımından benzeri telif edilmemiş bir eserdir. Mansûr b. Yûnus el-Buhûtî bu eseri Keşşâfü’l-ķınâǾ Ǿan (metni)’l-İķnâǾ adıyla şerhetmiştir (I-IV, Kahire 1319-1320; I-VI, nşr. Hilâl Musaylihî Mustafa, Riyad 1968; Beyrut 1982). 2. Zâdü’l-müstaķniǾ fi’ħtiśâri’l-MuķniǾ (Muħtaśarü’l-MuķniǾ) (Kahire 1343, 1345-1379, 6. bs.; Mekke 1348). İbn Kudâme el-Makdisî’nin el-MuķniǾ adlı eserinin muhtasarı olup sadece Hanbelî mezhebindeki tercih edilen görüşlere yer verir. Buhûtî bu eseri de er-Ravżü’l-mürbiǾ adıyla şerhetmiştir (Dımaşk 1304; Hindistan 1305; Kahire 1324, 1348, 1352; nşr. Ahmed Muhammed Şâkir ve Ali Muhammed Şâkir, Kahire 1954; nşr. Muhammed Abdurrahman Avad, Beyrut 1405/1985). Zâdü’l-müstaķniǾ, Suudi Arabistan’da orta dereceli dinî okullarda er-Ravżü’l-mürbiǾ de bazı şeriat fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır. 3. Ĥavâşi’t-Tenķīĥ fi’l-fıķh Ǿalâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel (nşr. Yahyâ b. Ahmed Yahyâ el-Cürdî, Kahire 1412/1992). İbn Kudâme’nin el-MukniǾ adlı eserine Alâeddin Ali b. Süleyman el-Merdâvî tarafından el-İnsâf fî maǾrifeti’r-râciĥ mine’l-ħilâf adıyla yapılan şerhin yine aynı müellife ait et-Tenķīĥu’l-müşbiǾ fî taĥrîri aĥkâmi’l-MuķniǾ adlı ihtisarının hâşiyesidir.

Kaynaklarda Haccâvî’nin Ĥaşiye Ǿale’l-FürûǾ, Şerĥu’l-Müfredât, Şerĥu Manžûmeti’l-âdâb li’bni Müfliĥ, Şerĥu Manžûmeti’l-âdâbi’ş-şerǾiyye li’l-Merdâvî adlı eserleri kaleme aldığı da kaydedilmektedir. Son eser, Hediyyetü’l-Ǿârifîn’de (II, 481) Şerĥu Ķaśîdeti’d-dâliyye li-Şemsiddîn el-Merdâvî adıyla kaydedilen eserle aynı olmalıdır.

BİBLİYOGRAFYA:

Haccâvî, Ĥavâşi’t-tenķīĥ (nşr. Yahyâ b. Ahmed Yahyâ el-Cürdî), Kahire 1992, nâşirin mukaddimesi, s. 29-42; Buhûtî, er-Ravżü’l-mürbiǾ (nşr. M. Abdurrahman Avad), Beyrut 1985, nâşirin mukaddimesi, s. 7-8; Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, III, 215-216; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (nşr. Abdülkādir el-Arnaût), Beyrut 1993, X, 472; İbnü’l-Gazzî, en-NaǾtü’l-ekmel (nşr. M. Mutî‘ el-Hâfız - Nizâr Abâza), Dımaşk 1402/1982, s. 124-126; Muhammed eş-Şattî, Muħtaśaru Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Beyrut 1986, s. 93-94; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 481; Brockelmann, GAL, I, 503; Suppl., I, 688; II, 447; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 267; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XIII, 34-35; Sâlim Ali es-Sekafî, Mefâtîĥu’l-fıķhi’l-Ĥanbelî [baskı yeri yok], 1398/1978 (Metâbiu’l-Ehrâmi’t-ticâriyye), II, 190; M. Muhammed Şerrâb, MuǾcemü büldânî Filisŧîn, Dımaşk-Beyrut 1987, s. 290; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 200.

Salim Öğüt