HACI TORUN EFENDİ
(ö. 1799-1885)
Osmanlı âlimi.
Kayseri’de doğdu. Asıl adı Mehmed Salih’tir. Küçük yaşta babası Çukurluzâde Ahmed vefat edince âlim bir zat olan anne tarafından dedesi Hacılarlı Mûsâ Efendi’nin
himayesine girdi. Dedesi tarafından “torun” diye çağrıldığından halk arasında Torun Efendi diye anıldı. Dedesinin ölümü üzerine halasının kocası Kıranardılızâde Hacı Seyyid Ağa’nın yanında kaldı ve yirmi yaşına kadar dokumacılıkla meşgul oldu.
Bir gece rüyasında Hz. Peygamber’in kendisine bir mushaf vererek “oku” dediğini söyleyen Torun Efendi, dokumacılığı bırakarak Mürekkepçi İsmâil Efendi’nin derslerine devam etmeye başladı. Yanıkoğlu Camii imamı Hacı Derviş Efendi’den kıraat okudu. Müderris Göncüzâde Kasım Efendi’nin yanında tahsilini tamamlayarak ondan icâzet aldı. Ayrıca Ankaravî Sarı Abdullah Efendizâde Mehmed Efendi’nin derslerine katıldı ve Râşid Efendi Kütüphanesi hâfız-ı kütübü Hacı Sâlih Vahdetî’den Telħîśü’l-Miftâĥ ve el-Muŧavvel adlı eserleri okudu.
Torun Efendi, dersiâm Hocazâde Mehmed Efendi’nin ölümü üzerine Kayseri Câmi-i Kebîr’ine dersiâm oldu ve burada otuz yıla yakın bir süre ders okutarak yüzlerce öğrenci yetiştirdi. Talebeleri arasında en meşhurları damadı Divrikli Emin Efendi ile Küçük Hacı Hâfız Efendi, müftü Nâil Efendi, müftü Mesud Efendi ve müftü Hacı Enver Efendi’dir.
Hacca giden Torun Efendi Mekke, Medine ve Şam’daki bazı âlimlerle tanıştı ve onlarla ilmî sohbetlerde bulundu. Dönüşte uğradığı Karaman’da müftü Hâdimîzâde Abdullah Hasib Efendi’nin bazı eserlerini istinsah etti. Daha sonra Câmi-i Kebîr’de ders vermeye devam etti. 1254 (1838) yılında yazdığı İşârâtü’l-Ķurǿân adlı eserini Sultan Abdülmecid’e takdim edince (1258/1842) kendisine hazineden 250 kuruş maaş bağlandı. Yetmiş yaşma kadar öğrenci yetiştiren Hacı Torun Efendi, bundan sonra sadece Beyzâvî tefsiriyle Śaĥîĥ-i Buħârî okuttu ve kendini ibadete verdi. Hacı Torun Efendi 22 Zilhicce 1302 (2 Ekim 1885) tarihinde Kayseri’de vefat etti ve Hunat Hatun Türbesi yanına defnedildi.
Eserleri. 1. İşârâtü’l-Ķurǿân. Kur’an âyetlerinin yerlerinin bulunabilmesi için hazırlanmış kılavuz niteliğindeki bu eserin Kayseri Râşid Efendi (nr. 21493) ve Süleymaniye (Hacı Mahmud Efendi, nr. 432) kütüphanelerinde nüshaları vardır. 2. Miftâĥu’l-ĥayât. Bu eser de Tuhfe-i Vehbî’deki kelimeler için hazırlanmış bir anahtar kitaptır (Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 11185). Hacı Torun Efendi’nin bunlardan başka kırâat-i aşerenin tertibini açıklayan Risâletü’l-indirâciyye, Kur’ân-ı Kerîm tilâvetinden sonra Fatiha öncesinde okunan “sübhâne rabbike rabbi’l-izzeti...” (es-Sâffât 37/180) âyetiyle ilgili Ĥayye’l-ĥak ve žahar, ayrıca Tenbîhü’l-aġbiyâ ve Risale fî taǾrîfâti’l-aĥkâmi’ş-şerǾiyye adlı eserlerinin de bulunduğu kaydedilmektedir (Osmanlı Müellifleri, I, 286; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 384).
BİBLİYOGRAFYA:
Osmanlı Müellifleri, I, 285-286; Ahmed Nazîf, Kayseri Meşhurları (s. nşr. Meserret Diriöz - Haydar Ali Diriöz), Kayseri 1991, s. 77-81; a.mlf., Erciyes [Gazetesi], sy. 27, Kayseri 1922, s. 4-6; Hediyyetü’l-Ǿârifin, II, 384; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿillifîn, X, 84; H. Mehmed Zeki Koçer, Kayseri Ulemâsı, İstanbul 1972, s. 41-43; Abdullah Develioğlu, Büyük İnsanlar, İstanbul 1973, s. 203-204; Ali Rıza Karabulut, Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesindeki Türkçe-Farsça-Arabça Yazmalar Kataloğu, Kayseri 1982, s. 381, 454; a.mlf., Kayseri’de Meşhur Mutasauvıflar, Kayseri 1984, s. 241-251; a.mlf., Mevlana’nın Hocası Seyyid Burhaneddin Hz.leri ve Kayseri İlmiye Tarihinde Meşhur Mutasavvıflar, [baskı yeri ve tarihi yok) (Seyyid Burhaneddin Vakfı Yayınları), s. 278-290.
Ahmet Madazlı