HACIBAYRİC, Feyzullah
(ö. 1912-1990)
Kâdiriyye tarikatına mensup Bosnalı sûfî ve müellif.
12 Ocak 1912’de Saraybosna’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladıktan sonra Gazi Hüsrev Bey Medresesi (1933) ve Felsefe Fakültesi Şarkiyat Bölümü’nden (1954) mezun oldu. Dinî tahsilini dönemin en büyük âlimi olarak tanınan Ahmed Burek Efendi’nin yanında tamamlayıp icâzetnâme aldı (1944). Ayrıca Muhammed Tufa, Mehmet Hanciç, Hacı Muyaga Merhemiç ve Kasım Dobraça gibi âlimlerin özel derslerine devam etti.
Gazi Hüsrev Bey Medresesi’nden mezun olduktan sonra 1933 yılında ilkokullarda din dersi öğretmeni olarak göreve başlayan Hacıbayriç, 1936-1945 yılları arasında Ujedinjena Medresa’da (daha sonraki adı Niÿa Okruÿna Medresa) sekreter ve hoca olarak çalıştı. 1943’te Eğitim Bakanlığı tarafından Saraybosna Ulemâ Meclisi üyeliğine tayin edildi. Bu mecliste dinî eğitim yapan okulların sorumlusu olarak görev yaptı. 1947-1953 yıllarında Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde, 1953’ten itibaren emekliye ayrıldığı 1972 yılına kadar önce Veteriner Fakültesi’nde, daha sonra Felsefe Fakültesi Tarih Bölümü’nde kütüphaneci olarak görevlendirildi. Resmî görevlerinin yanı sıra Gazi Hüsrev Bey Medresesi’nde hocalık (1941-1949), Saraybosna’nın bazı camilerinde imam-hatiplik yaptı. Ferhad Bey Camii’nde (Ferhâdiye) uzun yıllar haftada bir gün hadis okuttu. Emekli olduktan sonra da Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nin yazmalar bölümünde sözleşmeli olarak çalıştı (1976-1989).
Hacıbayriç tanınmış müderris, âlim ve şair Kādirî şeyhi Vuçitırnlı (Kosova) Selim Sâmi Baba’nın müridi olduktan sonra (1936) İstanbul’a gelerek Kasımpaşa’daki Ayn Ali Baba Dergâhı’nın Kādirî-Rifâî Şeyhi Muhyiddin Ensârîye intisap etti (1965). Bağdatlı Seyyid Yûsuf Geylânî’den 1968 yılında Kādiriyye hilâfetnâmesi aldı ve ardından memleketine dönerek ölümüne kadar Hacı Sinan Tekkesi’nde irşad faaliyetinde bulundu. 21 Nisan 1990’da vefat etti.
Tasavvufî yönüyle tanınan }ebi Arus dergisinin kurucusu olan Hacıbayriç Balkanlar’ın önde gelen âlim sûfîlerindendir. Saraybosna’daki şeb-i arûs törenleri ilk olarak onun tarafından düzenlenmiştir.
Eserleri. A) Telif Eserleri. 1. Had´i Mujaga Merhemi— (Sarajevo 1959). Hocası Mugaya Merhemiç hakkında kaleme aldığı bir monografidir. 2. İlmihal. Saraybosna’da 1963-1985 yılları arasında on defa basılan eser Arnavutça’ya da tercüme edilmiştir (Ilmihali, Prishtinë 1968). 3. Mali Rječnik Sufijsko-Tarikatskih Izraza. Tasavvufî metinlerin daha iyi anlaşılması için hazırlanmış bir sözlüktür. 1200 kelimenin Boşnakça açıklamasını
ihtiva eden eser ilk olarak }ebi Arus dergisinde (Sarajevo 1988, s. 65-114), daha sonra da Tesawwuf Islamska Mistika adlı sempozyumun tebliğleri içinde yayımlanmıştır (Zbornik Radova Prvog Simpozija 1408/1988, nşr. Zagrebačka Dÿamija, Zagreb 1989, s. 177-217).
B) Tercümeleri. 1. Mesnevî (I-II, Sarajevo 1985-1987). Hacıbayriç, Mevlânâ’nın Meŝnevî’sini 1965 yılında Boşnakça’ya tercüme etmeye başlamış, ilk iki cildini tamamlamış, III. cildin tercümesi yarıda kalmıştır. 2. Mi‘râciyye (Sarajevo 1969). Mustafa Fevzi Efendi’nin Türkçe Mi‘râciyye’sinin Boşnakça çevirisidir. 3. Tuhfü’d-dâr (Sarajevo 1984). Selim Sâmi Yaşar’ın Türkçe eserinin Boşnakça tercümesidir. 4. Evrad’i }erif sa Komentarom i Silsila Kaderijskog tarikata (Sarajevo 1986). Kādirî evrâdı ve Boşnakça tercümesiyle tarikatın silsilesi hakkında bilgi veren bir eserdir.
Hacıbayriç’in ayrıca el-Hidaje, Glasnik Islamske Vjerske Zajednice (Glasnik Vrhounog Islamskog Starješinstva), Islamska Misao, Preporod, Takvim, Anali GHB, Bibliotekarstvo, Hedef, Hrvat, Zemzem, }ebi Arus gibi periyodiklerde 150 kadar makalesi yayımlanmıştır. Bunların içinde, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nin yayımladığı Anali GHB dergisinde Abdullah Bosnevî hakkında yazdığı üç makale (I [1972], s. 35-47; II-III [1974], s. 21-32; V-VI [1978], s. 187-204) önemlidir (çalışmalarının bir listesi için bk. Zejnil Fajić, Islamko Misao, XII/137, s. 49-51; Sead Halilagić, s.67-74;).
BİBLİYOGRAFYA:
Zejnil Fajić, “Hadήibajrić, Fejzulah hadήi”, Bibliografija Glasnika Vrhovnog Islamskog Starješinstva u SFRJ od 1933 do 1982 Godine, Sarajevo 1983, s. 71, 72; a.mlf., “Bibliografija Merhuma Prof. Hadήi Fejzulah ef. Hadήbajrića (12.1.1913-21.4.1990)”, Islamsko Misao, XII/137, Sarajevo 1990, s. 49-51; Sead Halilagić, “Bibliografija Objavljenih Radova Hadήi Fejzulah ef. Hadήibajrića”, Šebi Arus, Sarajevo 1985, s. 67-74; Mahmud Traljić, “Jedan Višestruki Jubilej”, a.e., s. 64-66; a.mlf., “In Memoriam-Prof. Hadήi Fejzullah Ef. Hadήibajrić”, Anali GHB, XV-XVI (1990), s. 287-291; Tesawwuf Islamska Mistika: Zbornik Radova Prvog Simpozija 1408/1988 (nşr. Zagrebačka Dÿamija), Zagreb 1989, s. 7, 151-161, 177-217; Mustafa Ćeman, Bibliografija Bošnjačke Knjiήevnosti, Zagreb 1994, s. 514, 572; Kemal Aruči, “Mevludska Noć”, Glasnik VIS, XL/2, Sarajevo 1977, s. 187-189; Enes Durmišević, “Hadήi Fejzullah ef. Hadήibajrić (1913-1990)”, a.e., LIII/3 (1990), s. 116-118.
Mahmud Traljiç