HÂFIZ KUMRAL
XVII. yüzyılda yaşamış zâkirbaşı, hânende ve bestekâr.
İstanbul Üsküdar’da doğdu. Asıl adı Mehmed’dir. Celvetiyye tarikatına intisap ederek tarikatın pîri Aziz Mahmud Hüdâyî’nin terbiyesi altında yetişti. Güzel sesi ve zikir meclisini idare etmedeki kabiliyetiyle dikkati çekerek bir müddet sonra hankahın zâkirbaşılığına getirildi. Mûsiki bilgilerini kimden aldığı kesin olarak bilinmeyen Hâfız Kumral zamanla devrinin önemli mûsikişinasları arasına girdi. Yılmaz Öztuna, kaynak göstermeden Hâfız Kumral’ın 1621’de vefat ettiğini belirtir (BTMA, II, 38). Ancak hayatıyla ilgili bilgilerin çoğunun elde edildiği Atrabü’l-âsâr’ın el yazması bazı nüshalarında onun IV. Murad (1623-1640), bazılarında ise Sultan İbrâhim (1640-1648) devrinde şöhret bulduğu kaydedilmektedir. Buna göre Hâfız Kumral’ın 1621 yılında vefat etmiş olması mümkün değildir.
Devrinin mûsikişinasları arasında bilhassa gür ve tesirli sesiyle tanınan Hâfız Kumral, zâkirbaşılığı ve hânendeliği yanında güçlü bir bestekâr olarak da kabul edilmiştir. Beste, semâi, na‘t, tevşîh ve ilâhi formlarında bestelediği eserlerine çeşitli el yazması güfte mecmualarında rastlanmaktaysa da günümüze bunlardan ancak dördü ulaşabilmiştir. Ebûishakzâde Esad Efendi ise otuzun üzerinde
eser bestelediğini ifade etmektedir. Bazı güfte mecmualarındaki eserlerinin başında görülen “Hâfız Kıral” (قرال) kaydındaki “Kıral” kelimesi müstensih hatasından kaynaklanmış olmalıdır.
Hâfız Kumral’ın bestelediği ilâhilerin büyük kısmının şeyhi Aziz Mahmud Hüdâyî’ye ait manzumeler olduğu dikkati çekmektedir. Besteleri arasında güftesi Sultan I. Ahmed’e ait, “N’ola tâcım gibi başımda götürsem dâim” mısraı ile başlayan pençgâh tevşîhi ile sözleri Aziz Mahmud Hüdâyî’ye ait olan, “Kudûmün rahmet-i zevk u safâdır yâ Resûlallah” mısraı ile başlayan acem tevşîhi özellikle zikredilmelidir. Ancak bazı eserlerde birinci tevşîhin Buhûrîzâde Mustafa Itrî’ye, ikincisinin Hâfız Post’a ait olduğuna dair kayıtlar bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Esad Efendi, Atrabü’l-âsâr, İÜ Ktp., TY, nr. 6204, vr. 12a-b; Mecmûa, Millet Ktp., Ali Emîrî, TY, Manzum, nr. 637, vr. 14a, 37a, 71b; Mecmûa-i İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3397, vr. 14a; Mecmûa, Süleymaniye Ktp., Kadızâde Burhâneddin, nr. 47, vr. 3b, 106b; Mecmûa, İÜ Ktp., TY, nr. 3608, vr. 5a, 26b; nr. 5640, vr. 8b, 20a, 30a; Ergun, Antoloji, I, 30, 63-67; Özalp, Türk Musikisi Tarihi, I, 144; Kip, TSM Sözlü Eserler, s. 73; Mehmed Veled [İzbudak], “Atrabü’l-âsâr”, Mekteb Mecmuası, sy. 4, İstanbul 16 Şaban 1311, s. 183; [Hüseyin Sadettin Arel], “Türk Bestekârlarının Terceme-i Halleri”, MM, sy. 18 (1949), s. 19-20; Gültekin Oransay, “Yayınlanmış Türk Din Musikisi Sözlü Anıtlarının Ezgileyicileri”, AÜ İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, sy. 3, Ankara 1977, s. 155; Öztuna, BTMA, II, 38.
Nuri Özcan