HÂHERZÂDE

(خوغهرزاده)

Ebû Bekr b. Muhammed b. Hüseyn b. Muhammed el-Buhârî (ö. 483/1090)

Hanefî fakihi.

Kadı Ebû Sâbit Muhammed b. Ahmed el-Buhârî’nin kız kardeşinin oğlu olduğu için “Hâherzâde” (kız kardeş oğlu) lakabıyla meşhur olmuştur. Doğum tarihi bilinmemektedir. Babasından ve dayısı Ebû Sâbit Muhammed b. Ahmed el-Buhârî’den, ayrıca Ebü’l-Fazl Mansûr b. Nasr el-Kāgızî, Ebû Nasr Ahmed b. Ali el-Hâzimî, Ebû Amr Muhammed b. Abdülazîz el-Kantârî, Ebû Saîd b. Ahmed el-İsfahânî gibi âlimlerden ders aldı. Zamanında Hanefîler’in Mâverâünnehir bölgesindeki en meşhur hukukçularından biri oldu. Bundan dolayı kendisine “devrin Nu‘mân’ı” denilmiştir. Aralarında Ebû Amr Osman b. Ali b. Muhammed el-Bîkendî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hasan en-Nîsâbûrî ve Ömer b. Muhammed b. Lokmân en-Nesefî gibi âlimlerin bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Buhara’da uzun bir ömür geçirdikten sonra 25 Cemâziyelevvel 483 (26 Temmuz 1090) tarihinde vefat etti.

Eserleri. 1. Şerĥu Muħtaśari’l-Ķudûrî (Brockelmann, I, 183; Sezgin, I, 452). Hanefî fıkhının temel metinlerinden Kudûrî’nin el-Muħtaśar adlı eserinin şerhi olup Fevâǿidü’l-Ķudûrî (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 421), Şerĥu müşkilâti’l-Ķudûrî (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 847) ve Ĥallü müşkilâti’l-Ķudûrî (Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, nr. 92) gibi adlarla da anılmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki Müşkilâtü Ķudûrî de (Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 501) bu eserin muhtasarı mahiyetindedir. Öte yandan aynı kütüphanenin Nâfiz Paşa bölümünde bulunan (nr. 274) Fevâǿidü’l-Ķudûrî’nin üzerinde müellif olarak yine Hâherzâde lakabıyla tanınan Bedreddin Muhammed b. Mahmûd el-Kerderî’nin (ö. 651/1253) adı yazılı ise de yapılan incelemede bu eserin de Ebû Bekir Hâherzâde’ye ait olduğu anlaşılmıştır. 2. Şerĥu’l-CâmiǾi’l-kebîr. İmam Muhammed’in el-CâmiǾu’l-kebîr adlı eserinin şerhidir. Eserin II. cildi Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı olup (Fâtih, nr. 1867) “Kitâbü’l-eymân”dan “Kitâbü’d-da‘vâ”ya kadar olan bölümleri içine alır.

Hâherzâde’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Mebsûŧ (on beş cilt olduğu belirtilmektedir), el-Muħtaśar, et-Tecnîs, Fetâvâ, Şerĥu Edebi’l-Ķāđî, Kitâbü’ź-Źaħîre, el-Îżâĥ, Şerĥu Kitâbi’l-Ĥiyel li’l-Ħaśśâf.

BİBLİYOGRAFYA:

Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 201; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, I, 468; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIX, 14-15; a.mlf., el-Ǿİber, III, 302; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, II, 183-184; III, 141-142; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 62; Taşköprizâde, Miftâĥu’s-saǾâde, II, 276; Keşfü’ž-žunûn, I, 569; II, 1223, 1580; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 367; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 163-164; Brockelmann, GAL, I, 183; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 76; Zirikli, el-AǾlâm, VI, 332; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 253; Sezgin, GAS, I, 452; Yusuf Ziya Kavakçı, XI-XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Māvāra’ al-Nahr İslâm Hukukçuları, Ankara 1976, s. 53-55; Bilmen, Kamus2, I, 368; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü maħŧûŧâti mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 290; Ahmet Özel, Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 42.

Ferhat Koca