HAMEVÎ, Ahmed b. Muhammed

(أحمد بن محمد الحموي)

Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî (el-Hüseynî) el-Hamevî el-Mısrî (ö. 1098/1687)

Hanefî fakihi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Hama asıllı olduğu için Hamevî, Mısır’da yetiştiği için Mısrî nisbeleriyle anılır. Kahire’de Nûreddin el-Uchûrî, İbn Allân,


Şehâbeddin el-Hafâcî, Muhammed b. Ahmed eş-Şevberî, Hasan b. Ammâr eş-Şürünbülâlî, Mansûr b. Abdürrezzâk et-Tûhî, Halîl b. İbrâhim el-Lekānî ve Nûreddin eş-Şebrâmellisî gibi âlimlerden ilim tahsil etti. Özellikle Hanefî fıkhında derinleşti; Kahire’de Süleymaniye ve Hüseyniye medreselerinde ders verdi. Yetiştirdiği talebeler arasında İbnü’s-Semmân ed-Dımaşkī, İbrâhim b. Abdurrahman b. Ali ve Muhammed b. Velî el-Hafîd gibi âlimler bulunmaktadır.

Eserleri. 1. Ġamzü Ǿuyûni’l-beśâǿir Ǿalâ meĥâsini’l-Eşbâh ve’n-nežâǿir. İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-nežâǿir adlı eserinin en meşhur şerhidir. 1097 (1686) yılında tamamlanan ve müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan eser (Şehid Ali Paşa, nr. 742) basılmıştır (Leknev 1284, 1294, 1317; I-II, İstanbul 1290 [İbn Gānim el-Makdisî ve Hayreddin er-Remlî’nin el-Eşbâh şerhleri ve İbn Nüceym’in Resâǿil’i ile birlikte]; I-IV, Beyrut 1405/1985). 2. Dürerü’l-Ǿibârât ve ġurerü’l-işârât fî taĥķīķi meǾâni’l-istiǾârât. 1070’te (1660) tamamlanan eser İbrâhim Abdülhamîd et-Telbî tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1407/1987). 3. en-Nefeĥâtü’l-miskiyye fî śınâǾati’l-fürûsiyye (nşr. Abdüssettâr Karagūlî, Bağdat 1369/1950). 4. Keşfü’r-remz Ǿan beyâni (ħabâye)’l-Kenz (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 928-929; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 351-352; Çorlulu Ali Paşa, nr. 192-193). Molla Miskîn’in, Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin eseri Kenzü’d-deķāǿiķ’e yaptığı şerhin hâşiyesidir. 5. Teźhîbü’ś-śaĥîfe bi-nuśreti’l-İmâm Ebî Ĥanîfe (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 621). 6. Ĥâşiye Ǿale’d-Dürer ve’l-Ġurer (Mektebetü’l-Ezher, nr. 2421). Molla Hüsrev’in meşhur eseri üzerine yazılmış bir hâşiyedir. 7. Nefeĥâtü’l-ķurb ve’l-ittiśâl bi-iŝbâti’t-taśarruf li-evliyâǿillâhi ve’l-kerâmeti baǾde’l-intiķāl (diğer bazı âlimlere ait risâlelerle birlikte bir mecmua içinde, Kahire 1318, 1319). 8. ed-Dürerü’ŝ-ŝemîne fî ĥükmi’ś-śalât fi’s-sefîne (Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1147; Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 624). Abdullah el-Cebûrî tarafından önce Mecelletü Külliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye’de (bk. bibl.), daha sonra Resâǿil fi’l-fıķh ve’l-luġa içinde (Beyrut 1982, s. 93-101) neşredilmiştir.

Bu eserlerden başka yazma mecmualar içinde Hamevî’ye ait muhtelif hacimlerde risâleler yer almaktadır. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir: ǾUķūdü’l-ĥisân fî ķavâǾidi meźhebi’n-NuǾmân (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 362), ed-Dürrü’l-ferîd fî beyâni ĥükmi’t-taķlîd, İtĥâfü erbâbi’d-dirâye bi-fetĥi’l-hidâye, Risâle müteǾalliķa bi-taǾaddüdi’l-ķuđât fi’l-beldeti’l-vâĥide, el-Ķavlü’l-belîġ fî ĥükmi’t-teblîġ, Âdâbü’l-baĥŝ, ed-Dürrü’l-manžûm fî fażli’r-rûm, ed-Dürrü’n-nefîs fî beyâni nesebi’l-İmâm Muĥammed b. İdrîs, TaǾlîķu’l-ķalâǿid Ǿalâ manžûmeti’l-Ǿaķāǿid, İtĥâfü’l-eźkiyâǿ bi-taĥķīķi Ǿiśmeti’l-enbiyâǿ (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3631; Pertev Paşa, nr. 624; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 1147; Hamevî’nin eserleri ve yazma nüshaları için ayrıca bk. Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 164-165; Brockelmann, GAL, II, 409-410, Suppl., II, 433; Hamevî, nâşirin mukaddimesi, s. 12-16).

BİBLİYOGRAFYA:

Hamevî, Dürerü’l-Ǿibârât ve ġurerü’l-işârât fî taĥķīķi meǾâni’l-istiǾârât (nşr. İbrâhim Abdülhamîd et-Telbî), Kahire 1407/1987, nâşirin mukaddimesi, s. 5-30; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, I, 27, 334, 343; II, 38, 270; III, 175-176; Cebertî, ǾAcâǿibü’l-âŝâr, I, 114-115, 167; Serkîs, MuǾcem, I, 375, 1004; Brockelmann, GAL, II, 252, 409-410; Suppl., II, 433; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 164-165, 354, 758; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 281; IV, 110; VII, 207; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 75; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), I, 239; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 135; Cezzâr, Medâħilü’l-müǿellifîn, I, 387; Muhammed Îsâ Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil li’t-türâŝi’l-ǾArabiyyi’l-maŧbûǾ, Kahire 1993, II, 220-221; Abdullah el-Cebûrî, “ed-Dürerü’ŝ-ŝemîne fî ĥükmi’ś-śalâti fi’s-sefîne li-Aĥmed b. Muĥammed el-Ĥamevî el-Ĥanefî”, Mecelletü Külliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, sy. 2, Bağdad 1968, s. 281-290; C. Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1987 à 1990”, MIDEO, XX (1991), s. 341; Mustafa Baktır, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, XI, 458-459.

Mustafa Sinanoğlu