HÂRİS b. EBÛ ÜSÂME
(الحارث بن أبي أسامة)
Ebû Muhammed el-Hâris b. Muhammed b. Dâhir (Ebî Üsâme) et-Temîmî (ö. 282/895)
Hadis hâfızı ve tarihçi.
Şevval 186’da (Ekim 802) muhtemelen Bağdat’ta doğdu. Küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Bağdat’ta yetişmekle beraber tahsil amacıyla Mekke, Medine ve Basra gibi ilim merkezlerini dolaştı. Yezîd b. Hârûn, Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî, Ali b. Ca‘d, Ali b. Medînî ve Ebû Hayseme Züheyr b. Harb gibi âlimlerden hadis öğrendi. Kendisinden de İbn Ebü’d-Dünyâ, İbrâhim el-Harbî, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Ebû Amr İbnü’s-Semmâk ve Ebû Bekir el-Mukrî gibi isimler hadis rivayet ettiler.
Hadis otoriteleri tarafından sika kabul edilen Hâris, aşırı fakirliği sebebiyle rivayet karşılığında ücret alması yüzünden bazı muhaddisler tarafından tenkit edildi. En küçüğü altmış yaşında altı kızı bulunduğunu, onlara kendisi gibi fakirler tâlip olduğu için hiçbirini evlendirmediğini, öldüğü zaman kefensiz kalacağı korkusuyla otuz yıldan beri kefenini hazır beklettiğini söylerdi. Uzun bir ömür sürdükten sonra 282 (895) yılında ölmüş olup bu tarih 279 (892) olarak da zikredilmiştir.
Eserleri. 1. et-Târîħ. Kaynaklarda Kitâbü’l-Ħulefâǿ (Cehşiyârî, s. 136; İbn Abdülber, I, 358; ) ve Aħbârü’l-ħulefâǿ (Cehşiyârî, s. 241) adlarıyla da anılan peygamberler tarihine ait eserde ayrıca sahâbe, Emevîler ve Abbâsîler dönemlerinin siyasî ve kültürel açıdan incelendiği anlaşılmaktadır. 2. el-Müsned. Eserin çok az bir kısmı günümüze ulaşmıştır (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 55/2, 101/16). İlk hadis kitaplarından biri olduğu için önem taşıyan eserdeki 1500 zevâid, büyük ölçüde Heysemî’nin Buġyetü’l-bâĥiŝ Ǿan zevâǿidi Müsnedi’l-Ĥâriŝ (nşr. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkırî,
I-II, Medine 1413/1992) adlı eseri, ayrıca Bûsîrî’nin İtĥâfü’l-ħıyere bizevâǿidi’l-mesânîdi’l-Ǿaşere ve İbn Hacer el-Askalânî’nin el-Meŧâlibü’l-Ǿâliye fî zevâǿidi’l-mesânîdi’ŝ-ŝemâniye gibi zevâid kitapları yoluyla zamanımıza intikal etmiştir. Bunların dışında diğer bazı kaynaklar da Müsned’den nakilde bulunmuştur (Heysemî, nâşirin mukaddimesi, I, 117-132). Eserdeki âlî isnadlı hadisler ise çeşitli muhaddisler tarafından ayrı cüzler halinde bir araya getirilmiş (a.g.e., I, 102-103), bunlardan el-Müsned’in de râvisi olan Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin rivayeti, Ebû Abdullah Abdülazîz b. Abdullah el-Hüleyyil tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (ǾAvâli’l-Ĥâriŝ b. Ebî Üsâme, Riyad 1411). Müellifin muhtemelen tarihçi olması sebebiyle el-Müsned’de bir kısmı mürsel hadislerden meydana gelen zayıf ve pek az miktarda uydurma rivayet bulunmaktaysa da eser çoğunluğu itibariyle sahih ve hasen hadislerden meydana gelmiştir (a.g.e., I, 104). Hadislerin şeyhler esas alınarak rivayet edilmesi (a.g.e., nâşirin mukaddimesi, I, 105), merfû hadisler yanında mevkuf rivayetleri de ihtiva etmesi, ayrıca Müsnedü’l-meşâyiħ adıyla anılması (Sezgin, I, 311) onun mu‘cem eserler tertibinde olduğunu göstermektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Cehşiyârî, el-Vüzerâǿ ve’l-küttâb, s. 136, 241; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt, VIII, 183; İbn Abdülber, Behcetü’l-mecâlis, I, 358; Hatîb, Târîħu Baġdâd, VIII, 218-219; Sem‘ânî, el-Ensâb, III, 79; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, V, 155; İbn Nukta, et-Taķyîd li-maǾrifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1408/1988, s. 260-261; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 388-390; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, I, 442-443; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 619-620; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, II, 194; Heysemî, Buġyetü’l-bâĥiŝ Ǿan zevâǿidi Müsnedi’l-Ĥâriŝ (nşr. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkırî), nâşirin mukaddimesi, Medine 1413/1992, I, 11-132; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, II, 157-159; Keşfü’ž-žunûn, II, 1678, 1682; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (Arnaûd), III, 335; Brockelmann, GAL Suppl., I, 258; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, III, 176; Sezgin, GAS (Ar.), I, 311; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 95, 153.
Ahmet Yücel