HARRÂZ, Muhammed b. Muhammed
(محمد بن محمد الخرّاز)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. İbrâhîm el-Ümevî eş-Şerîşî (ö. 718/1318)
Kıraat âlimi.
Aslen Endülüs’ün Şerîş (Jerez) şehrindendir. Emevî soyundan geldiği için Ümevî nisbesiyle anılır. Harrâz Fas’ta yetişti. Başta Ebû Abdullah Muhammed b. Ali (b.) el-Kassâb olmak üzere Fas’ın önde gelen âlimlerinden Arapça, resmü’l-mushaf ve Mâlikî fıkhı gibi birçok ilim dalında ders aldı. Bilhassa kurra-i seb‘adan Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın kıraatiyle resmü’l-mushaf konularında mütehassıs oldu.
Eserleri. Harrâz’ın başlıca eserleri şunlardır: 1. Mevridü’ž-žamǿân fî (ĥükmi) resmi (aĥrufi)’l-Ķurǿân. Kur’ân-ı Kerîm’in Hz. Ebû Bekir devrinde cemedilmesi, Hz. Osman döneminde çoğaltılması, kelimelerinin yazılış şekilleri ve harekelenmesine dair bilgi veren recez vezninde bir manzumedir. 711 (1311) yılında nazmedilen Mevridü’ž-žamǿân, resmü’l-mushaf konusunda yazılan en önemli eserlerden biri olup bu konuya dair daha önce kaleme alınan Ebû Amr ed-Dânî’nin el-MuķniǾ, Dânî’nin talebesi Ebû Dâvûd Süleyman b. Necâh’ın et-Tebyîn li-hicâǿi’t-tenzîl ve Kāsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin el-MuķniǾi manzum hale getirdiği ǾAķīletü etrâbi’l-ķaśâǿid adlı eserleri esas alınarak ve bunlara bazı ilâveler yapılarak meydana getirilmiştir. İbn Haldûn’un belirttiğine göre Harrâz’ın bu manzumesi Kuzey Afrika’da meşhur olmuş ve Ebû Amr ed-Dânî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Necâh ve Şâtıbî’nin eserlerinin yerini almıştır. Manzumenin biri Süleymaniye Kütüphanesi’nde olmak üzere (İbrâhim Efendi, nr. 28/3) çok sayıda nüshası mevcuttur (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 349; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 42-47). Eser üzerine pek çok şerh yazılmış olup İbrâhim b. Ahmed et-Tûnisî’nin Delîlü’l-ĥayrân şerĥu Mevridi’ž-žamǿân fî resmi ve żabŧi’l-Ķurǿân’ı (Kahire, ts.; Beyrut 1995), Ahmed Muhammed Ebû Zîthâr’ın Leŧâǿifü’l-beyân fî resmi’l-Ķurǿân’ı (Şerĥu Mevridi’ž-žamǿân) (Kahire 1389), Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer es-Sanhâcî’nin et-Tibyân fî şerĥi Mevridi’ž-žamǿân’ı, Hasan (Hüseyin) b. Ali es-Simlâlî eş-Şevşâvî er-Recrâcî’nin Tenbîhü’l-Ǿaŧşân Ǿalâ Mevridi’ž-žamǿân’ı ve İbn Âşir el-Fâsî’nin Fetĥu’l-mennân el-mervî bi-Mevridi’ž-žamǿân’ı (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 47-49, 59-60, 72, 78-82) bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Ebû Zeyd İbnü’l-Kādî el-Miknâsî (ö. 1082/1671), Mevridü’ž-žamǿân’daki yanlışları düzeltmek ve eksiklerini tamamlamak üzere Beyânü’l-ħilâf (iħtilâf) ve’t-teşhîr ve’l-istiĥsân ve mâ aġfelehû Mevridü’ž-žamǿân adıyla bir eser telif etmiştir (Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 84-85). 2. ǾUmdetü’l-beyân fi’r-resm (ve’ż-żabŧ). Resmü’l-mushafa dair olan ve çeşitli kütüphanelerde nüshaları bulunan esere (a.g.e., s. 41) Saîd b. Saîd b. Dâvûd el-Cezûlî İǾânetü’ś-śıbyân adıyla bir şerh yazmıştır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 982; el-Fihrisü’ş-şâmil, s. 102). 3. el-Maķśadü(el-Ķaśdü)’n-nâfiǾ li-buġyeti’n-nâşî ve’l-bâriǾ fî şerĥi’d-Düreri’l-levâmiǾ fî ķırâǿati NâfiǾ. Eser, Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın kıraatine dair İbn Berrî er-Ribâtî tarafından 697 (1298) yılında yazılan ed-Dürerü’l-levâmiǾ fî aśli maķreǿi’l-İmâm NâfiǾ adlı kitabın şerhidir (Brockelmann, GAL Suppl., II, 350; el-Fihrisü’ş-şâmil, I, 242-243).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-nihâye, II, 237; İbn Haldûn, Muķaddime, III, 1030; İbrâhim b. Ahmed et-Tûnisî, Delîlü’l-ĥayrân şerĥu Mevridi’ž-žamǿân, Kahire, ts., s. 5; Îżâĥu’l-meknûn, I, 468; II, 227, 605; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 215; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 262-263; Brockelmann, GAL, II, 320; Suppl., II, 349-350, 982; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 176; Mustafa es-Sâvî el-Cüveynî, AǾlâmü’d-dirâsâti’l-Ķurǿâniyye, İskenderiye 1982, s. 241-242; Ali Şevâh İshâk, MuǾcemü muśannefâti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1404/1984, III, 286-287; el-Fihrisü’ş-şâmil: resmü’l-meśâĥif, Amman 1406/1986, s. 39-50, 59-60, 72, 78-82, 84-85, 102; a.e.: maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, Amman 1407/1987, I, 242-243.
Mustafa Çetin