HÂRUN BUĞRA HAN
(ö. 382/992)
Karahanlı hükümdarı.
Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın torunu olup şehzadeliğinde kardeşi Ebü’l-Hasan Ali Arslan Han tarafından devletin batı kısımlarını idare etmekle görevlendirildi. Kendisi, Mâverâünnehir’i ilk fetheden Karahanlı hükümdarı olarak şöhret kazanmıştır. Sâmânîler’in içinde bulunduğu karışıklıklar dolayısıyla bir kısım muhalif Sâmânî kumandanlarının da desteğini sağlayarak 990’da İsfîcâb’ı zaptetti. İki yıl sonra Sâmânîler’in başşehri Buhara’ya girdi (Rebîülevvel 382/Mayıs 992). Sâmânî Emîri Nûh b. Mansûr şehri terketmek zorunda kaldı. Bu hareketi, Sâmânîler’in Horasan valisi Ebû Ali Simcûrî tarafından desteklenmişti. Hatta onunla daha İsfîcâb’ın zaptı sırasında, Ceyhun nehri sınır olmak üzere Sâmânî Devleti’ni taksim etme hususunda gizli bir antlaşma da yapmıştı. Böylece Horasan Ebû Ali’nin, Mâverâünnehir de Hârun Buğra Han’ın idaresine geçecekti. Ancak Hârun Buhara’ya girdikten sonra Ebû Ali’yi bir ordu kumandanı gibi gördü ve daha önceki anlaşmaya yanaşmadı. Fakat çok geçmeden Buhara’da ağır bir hastalığa yakalandı ve yerine Sâmânî şehzadelerinden Abdülazîz Nûh b. Nasr’ı bırakarak buradan ayrılmak zorunda kaldı. Kâşgar’a dönerken Koçkarbaşı mevkiinde vefat etti.
Hârun Buğra Han, Şihâbüddevle ve Zahîrüdda‘ve gibi İslâmî lakaplar taşımaktaysa da bu lakaplar muhtemelen halife tarafından verilmiş olmayıp kendisi unvanlarına eklemiştir. Zira o sırada Karahanlılar ile Sünnî İslâm muhiti arasında henüz resmî bir münasebet kurulmamıştı. Bilinen en eski Karahanlı paraları ona ait olup 382’de (992) Îlak’ta basılan sikkeler Abbâsî halifeliğiyle herhangi bir münasebetinin bulunmadığını gösterir.
BİBLİYOGRAFYA:
Nerşahî, Târîħ-i Buħârâ (nşr. ve trc. Emîn Abdülmecîd Bedevî - Mübeşşir et-Tırâzî), Kahire 1965, s. 145; Gerdîzî, Zeynü’l-aħbâr (nşr. Muhammed Nâzım), London 1928, s. 53-54; Muhammed b. Hüseyin el-Beyhakī, Târîħ (nşr. W. H. Morley), Kalküta 1862, s. 234; Beyhakī, Târîh (Hüseynî), s. 119; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IX, 95, 98-100; Markov, Inventarniy Katalog musulmanskih monet imperatorskago ermitaja, Petersburg 1896-1904, s. 198, nr. 1; Zambaur, Manuel, s. 206; R. N. Frye, “The Samanids”, CHIr., IV, 157; Barthold, Türkistan, s. 276-279; a.mlf., “Buğra-Han”, İA, II, 760-761; Erdoğan Merçil, “Sîmcûrîler IV: Ebû Ali b. Ebü’l-Hasan Sîmcûrî”, TTK Belleten, XLIX/195 (1986), s. 551-552; Omelyan Pritsak, “Kara-Hanlılar”, İA, VI, 254; C. E. Bosworth, “Ilekkhāns or Ķarakhānids”, EI² (İng.), III, 1113; a.mlf., “Boğhrā Khan”, EIr., IV, 318-319.
Reşat Genç