HÜNKÂR KÖPRÜSÜ
Saraybosna’da tahminen XV. yüzyıl ortalarında yapılan ve günümüzde izi kalmayan köprü.
Saraybosna’da şehrin merkezinden akan Malaçka (Miljacka) ırmağının üstündeki yedi köprüden biri olup Türkçe adının karşılığı olan Careva Ćuprija ismiyle de tanınıyordu. Ekrem Hakkı Ayverdi Yugoslavya’daki Türk eserleriyle ilgili makalesinde (bk. bibl.), 858 (1454) yılında sancak beyi olan İshak Beyzâde Îsâ Bey’in burada ve Üsküp’te birçok hayratı bulunduğunu belirterek Hünkâr Camii ile Malaçka üzerinde bir köprünün bânisi olduğunu kaydetmektedir. Buna göre Hünkâr Köprüsü XV. yüzyıl ortalarına aittir. Ayverdi’nin Bosna’daki eserlere dair kitabında köprünün Îsâ Bey yerine İshak Bey tarafından 1462 senelerinde yapıldığını bildirmesi bir zühul eseri olmalıdır. Ayverdi, “Fâtih Sultan Mehmed’in nâm-ı âlîsine nisbeten bu isim verilmiştir” cümlesiyle köprüye adı verilen hünkârın kimliğini de açıklamıştır. Ancak bazı Boşnak araştırmacıları bu hükümdarın Kanûnî Sultan Süleyman olabileceğini kaydederler (Celić - Mujezinović, s. 85).
1619’daki bir sel baskınında zarar gören köprü Hacı Hüseyin adlı bir kişi tarafından tamir ettirilmiştir. 1029 (1620) yılında yapılan bu onarıma dair biri beş, diğeri altı beyitlik iki ayrı tarih manzumesi Bosnalı Nergisî Mehmed Efendi, tek beyitlik bir tarih de Hâtif mahlaslı bir şair tarafından yazılmıştır (a.g.e., a.y.). Bu tamirden dolayı köprü Hacı Hüseyin Köprüsü (Hadzi Huseinova Cuprija) diye de anılmaktadır. Evliya Çelebi, 1070 (1659-60) yılındaki seyahatinde Bosna’ya uğrayınca Malaçka akarsuyu üzerinde bulunan yedi köprünün en başında Hünkâr Köprüsü’nü, “Alçak ise de boyu gayet uzundur, uzunluğu iki yüz elli adımdır” cümlesiyle anlatır. Hünkâr Köprüsü XVIII. yüzyıl sonlarında tekrar harap olduğundan 1207 (1792-93) yılında Hacı Beşli Mustafa Ağa adında bir kişi tarafından tamir ettirilmiştir. Bu onarımı bildiren ve halen Saraybosna Müzesi’nde bulunan ta‘lik hatla yazılmış iki kitâbe vardır. Bunlardan birinin metni şöyledir: “Cisr-i Hünkâriyye’yi hedm etti mâ / Derakab el-Hâcî Beşli pek metîn / Yaptırıp Şevkî dedi târîhini / Âfetinden saklaya raûf âmin, sene 1207”. Cûdî mahlaslı bir şair tarafından yazılan dört beyitlik ikinci kitâbede de taşkın yüzünden köprünün harap olduğu ve Hacı Beşli Mustafa Ağa’nın himmetiyle yaptırıldığı bildirilir. Bu tamirle ilgili olarak Şevkî ayrıca iki beyitlik bir tarih manzumesi kaleme almıştır (Mujezinović, I, 48-52).
Adı bilinmeyen bir Fransız, 16 Mayıs-20 Haziran 1807 tarihleri arasında gerçekleştirdiği, Bosna’dan İstanbul’a kadar uzanan seyahatinin raporunda Saraybosna’da Malaçka suyu üstündeki çok zarif olduğunu belirttiği köprünün bir resmini yazısına ilâve etmiştir. Paris’te bulunan bu yazmanın (Archives Historiques de la Guerre-Service Historique de l’Etat-major de l’Armée, nr. 1618) aslı görülemediğinden resmin Hünkâr Köprüsü’ne aidiyeti tam olarak tesbit edilememiştir (Šamić, s. 145, 276). Ayrıca H. A. Daniel tarafından yayımlanan bir eserde köprünün 1888 yılı civarındaki durumunu gösteren bir gravür yer almaktadır. Bu gravürde
dört kemeri görünen köprü aslında iki ucunda birer gözü daha olması gereken bir yapıdır. Fakat zamanla bu gözler dolmuş ve üzerlerine evler yapılmış olmalıdır. XIX. yüzyılın sonlarına ait bir fotoğrafta ise bu evlerin ortadan kalktığı görülmektedir. En uçtaki gözün yanında bir sel yaran bulunması bundan sonra bir kemerin daha olmasına işaret sayılabilir. Ortadaki iki geniş açıklıklı kemerin arasında beş konsola oturan çıkıntı halindeki bir kitâbe köşkünün varlığı farkedilmektedir.
XIX. yüzyılın sonlarına gelinceye kadar Türk mimarisine ait özelliklerini koruyan Hünkâr Köprüsü, nehir yatağının ıslah çalışmaları sırasında (1897) bütünüyle ortadan kaldırılarak yerine yayvan tek kemerli çok geniş açıklığı olan modern bir köprü yapılmıştır (Ayverdi, s. 399, rs. 652; Celić - Mujezinović, s. 89; Gojković, s. 139).
BİBLİYOGRAFYA:
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, V, 432; H. A. Daniel, Handbuch der Geographie, Leipzig 1888, s. 68, rs. 330; Sejfudin Kemura, Sarajevske Dzamije i Druge Javne Zgrade Turske Dobe, Sarajevo 1910, s. 162-164; Midhat Šamić, Les voyageurs français en Bosnie, Paris 1960, s. 145, 276; Mula Mustafa Bašeskija, Ljetopis, Sarajevo 1968, s. 387; Dzemal Čelić - Mehmed Mujezinović, Stari Mostovi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1969, s. 84-89; Mehmed Mujezinović, Islamska Epigrafika u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1974, I, 48-52; Cevdet Çulpan, Türk Taş Köprüleri, Ankara 1975, s. 127-128, rs. 74; Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri II-III, s. 399, rs. 651, 652; a.mlf., “Yugoslavya’da Türk Âbideleri ve Vakıfları”, VD, III (1956), s. 194-196; Milan Gojković, Stari Kameni Mostovi, Beograd 1989, s. 138-139.
Semavi Eyice