HÜR b. KAYS
(الحرّ بن قيس)
el-Hürr b. Kays b. Hısn el-Fezârî
Hz. Ömer’in danışma kurulunda yer alan sahâbî.
Necid bölgesinde bulunan Fezâre kabilesinden olup hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. 9 (630) yılında Tebük Gazvesi’nden sonra Medine’ye gelen Fezâre kabilesi heyetinde en küçük üye olarak bulunmuş ve Hz. Peygamber’in huzurunda müslüman olmuştur. İsabetli görüşleri sebebiyle Hz. Ömer’in danışma kurulunda yer alan Hür b. Kays Kur’an ve tefsir ilminde otorite kabul edilmektedir. Hz. Mûsâ’nın aramaya çıktığı kişinin (el-Kehf 18/60-82) Hızır olup olmadığı konusunda Abdullah b. Abbas’la tartıştığı, bu hususta kendisine başvurdukları Übey b. Kâ‘b’ın bu kişinin Hızır olduğunu söyleyerek İbn Abbas’ı desteklediği kaydedilmektedir (Buhârî, “Ǿİlim”, 16, 19; Müslim, “Feżâǿil”, 174). Hür b. Kays’ın müellefe-i kulûbdan olan amcası Uyeyne b. Hısn’ı onun ısrarı üzerine Hz. Ömer’in huzuruna çıkardığı, kaba davranışlarıyla tanınan Uyeyne’nin Hz. Ömer’e kendilerine yeteri kadar ihsanda bulunmadığını ve adaletli davranmadığını söylediği, Hz. Ömer’in sinirlenmesi üzerine Hür b. Kays’ın, “İnsanların kusurlarını bağışla, iyiliği emret, cahillerden yüz çevir” (el-A‘râf 7/199) meâlindeki âyeti hatırlatarak onu sakinleştirdiği bilinmektedir.
Muhammed b. Zekeriyyâ el-Gallâbî (ö. 290/903) Hür b. Kays’ın oğlunun Şîa, kızının Harûriyye, karısının Mu‘tezile, kız kardeşinin Mürcie mezhebine mensup olduğunu ileri sürmüşse de (İbnü’l-Esîr, I, 472) sözü edilen mezheplerin sahâbe nesli döneminde henüz oluşmadığı, ayrıca Dârekutnî’nin Gallâbî’yi güvenilir bulmayıp hadis uydurduğunu söylediği (İbnü’l-İmâd, II, 206) dikkate alındığında bu iddianın mesnetsiz olduğu anlaşılır.
BİBLİYOGRAFYA:
Müsned, V, 116; Buhârî, “Enbiyâǿ”, 27; “Ǿİlim”, 16, 19, “İǾtiśâm”, 2, “Tefsîrü’l-Ķurǿân” 7/5, “Tevĥîd”, 31; Müslim, “Feżâǿil”, 174; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, I, 297; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, I, 388-389; Hatîb el-Bağdâdî, el-Esmâǿü’l-mübheme (nşr. İzzeddin Ali es-Seyyid), Kahire 1405/1984, s. 430-431; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, I, 471-472; IV, 331; İbn Hacer, el-İśâbe, I, 324; III, 55; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 206; Köksal, İslâm Tarihi (Medine), IX, 336-338.
Kemal Sandıkçı