HUŞENÎ, Muhammed b. Abdüsselâm
(محمد بن عبد السلام الخشني)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdisselâm b. Sa‘lebe el-Huşenî el-Kurtubî (ö. 286/899)
Hadis ve dil âlimi.
221’de (836) Endülüs şehirlerinden Ceyyân’da (Jaén) doğdu. Bazı kaynaklarda künyesi Ebü’l-Hasan olarak da kaydedilmektedir. Büyük dedelerinden sahâbî Ebû Sa‘lebe el-Huşenî’ye nisbetle Huşenî diye anılır. 240 (854) yılından önce hacca gitti. Daha sonra tahsil amacıyla Mekke, Basra, Bağdat, Mısır gibi ilim merkezlerini dolaştı. Arap dilini Ebû Hâtim es-Sicistânî ve Ebü’l-Fazl er-Riyâşî’den öğrendi. Harmele b. Yahyâ, Muhammed b. Müsennâ, Bündâr lakabıyla tanınan Muhammed b. Beşşâr, Abdullah b. Saîd el-Eşec el-Kindî ve Müzenî gibi âlimlerden fıkıh ve hadis okudu. 247’de (861) Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın eserlerini onun talebesi Muhammed b. Vehb el-Mis‘arî yoluyla elde etti (rivayette bulunduğu kimselerin bir listesi için bk. Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aħbârü’l-fuķahâǿ ve’l-muĥaddiŝîn, s. 134-137). Kendisinden oğlu Muhammed, hadis hâfızı Muhammed b. Kāsım b. Muhammed el-Beyyânî, Kādılkudât Eslem b. Abdülazîz ve Kāsım b. Asbağ gibi kişiler hadis rivayet ettiler.
Huşenî, yirmi beş yıl süren ilmî seyahatlerinin ardından Kurtuba’ya (Cordoba) yerleşti. Endülüs’te o tarihlerde henüz bilinmeyen pek çok hadisi, lugatı ve Câhiliye devri şiirini buraya taşıdı. Bir müddet Arap dili okuttuktan sonra hadis öğretimine yöneldi. Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın en-Nâsiħ ve’l-mensûħ adlı eserini Endülüs’e getirmesi burada nesih konusunda bazı tartışmaların çıkmasına sebep oldu. Huşenî’nin Kur’an ve Sünnet’te
nesih bulunduğunu savunması üzerine neshi kabul etmeyenler onu Sâhibü’ş-şurta Muhammed b. Hâris’e şikâyet ettiler. Muhammed b. Hâris de nesih konusunda Huşenî ile tartıştıktan sonra onu hapsetti. Bu durumu öğrenen Endülüs Emevî Hükümdarı I. Muhammed Huşenî’nin serbest bırakılmasını ve kendisinden özür dilenmesini emretti. Daha sonra hükümdar tarafından kendisine Ceyyân kadılığı teklif edilmişse de Huşenî bu görevi kabul etmedi.
Neseb, dil ve edebiyatla hadis rivayetinde devrinde tanınmış bir âlim olan, fıkıh sahasındaki bilgisiyle kendini kabul ettiren, dindarlığı ve iyilik severliğiyle halkın sevgisini kazanan Huşenî 27 Ramazan 286 (6 Ekim 899) tarihinde Kurtuba’da vefat etti. Huşenî’nin, hadislerin ve onlardaki garîb kelimelerin şerhine dair Ġarîbü’l-ĥadîŝ adlı 400 varak hacminde bir eserinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aħbârü’l-fuķahâǿ ve’l-muĥaddiŝîn (nşr. M. L. Ávila - L. Molina), Madrid 1992, s. 132-137; a.mlf., Ķuđâtü Ķurŧuba (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Beyrut 1410/1989, s. 33-34; Ebû Bekir ez-Zübeydî, Ŧabaķātü’n-naĥviyyîn ve’l-luġaviyyîn (nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire, ts. (Dârü’l-Maârif), s. 268; İbnü’l-Faradî, Târîħu Ǿulemâǿi’l-Endelüs (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, II, 648-650; İbn Hayyân, el-Muķtebes, s. 250-261; Humeydî, Ceźvetü’l-muķtebis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, I, 117-119; Sem‘ânî, el-Ensâb, V, 127-128, 130; İbn Abdülhâdî, Ŧabaķātü Ǿulemâǿi’l-ĥadîŝ (nşr. Ekrem el-Bûşî), Beyrut 1409/1989, II, 358-359; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 459-460; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 649; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 127, 160; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 21; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 76-77; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, X, 168; W. Werkmeister, Quellenuntersuchungen zum Kitāb al-ǾIqd al-Farīd des Andalusiers Ibn ǾAbdrabbih, Berlin 1983, s. 254-262; Şâkir el-Fehhâm, “Kitâbü’d-Delâǿil fî ġarîbi’l-ĥadîş li-Ebî Muĥammed Ķāsım b. Şâbit el-ǾAvfî es-Saraķusŧî”, MMLADm., L/2 (1975), s. 317-321.
Nuri Topaloğlu