HÜSEYİN MÛNİS

(حسين مؤنس)

(1912-1996)

Mısırlı İslâm tarihçisi, gazeteci-yazar.

Süveyş’te doğdu. 1934’te Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin Tarih Bölümü’nü bitirdi ve aynı üniversitede eş-Şarķu’l-İslâmî fi’l-Ǿaśri’l-ĥadîŝ başlıklı yüksek lisans tezini hazırladı. Daha sonra Fransa’ya giderek Paris Üniversitesi Ortaçağ Tarihi Kürsüsü’nden ve Ecole des Hautes Etudes’den mezun oldu. 1939-1945 yılları arasında Zürih Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde ders verdi ve bu arada Essai sur la chute du califat umayyade de Cordoue adlı tezle doktor unvanını aldı (1943). Mısır’a döndükten sonra 1954’te Kahire Üniversitesi’nin İslâm Tarihi Kürsüsü’ne hoca olarak tayin edildi; ayrıca 1955’te Tâlim ve Terbiye Bakanlığı Kültür Dairesi genel müdürlüğüne getirildi. 1957-1969 yılları arasında İspanya’da Mısır Büyükelçiliği kültür ataşeliğinde bulundu ve Madrid İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nün yöneticiliğini yaptı. 1969-1977 yıllarında Küveyt Üniversitesi Tarih Bölümü’nde önce öğretim görevlisi, ardından bölüm başkanı oldu. Hüseyin Mûnis Kahire’de vefat etti.

Mısır’ın kültür hayatında önemli rol oynayan Hüseyin Mûnis, ilmî eserlerinin yanı sıra çok sayıda hikâye ve roman türünde eser kaleme aldığı gibi bazı dergi ve gazetelerde editörlük yapmış ve buralarda çok sayıda yazı yayımlamıştır. Süleyman Cevdet’in verdiği bilgiye göre Hey’etü’l-kitâb’a bağışladığı 3000 ciltlik kütüphanesi Mısır’da tarih ve özellikle Endülüs tarihi konusunda en zengin koleksiyona sahiptir (Cerîdetü’l-Vefd [19.III.1992]).

Hüseyin Mûnis “İslâm tarihi” ve “İslâmî tarih” terimlerini tenkit ederek İslâm ve müslüman kavramları arasında ayırım yapılması gerektiği görüşünü savunmuştur. Çünkü söz konusu tarih din olarak İslâm’ın tarihi değil müslümanların tarihidir. Ona göre Araplar’ın ve müslümanların hatalarla dolu tarihini dine mal etmemek gerekir (Sâmî Diyâb, el-Ehrâm [05.V.1996]). Ayrıca müslümanların kendilerine çekidüzen vermeye ve İslâm’ı savunmak için kuvvetli olmaya çaba harcamadıklarını, buna karşılık İslâm düşmanlarının çok çalıştığını, bunun ise şevklerini büsbütün kırdığını söylemektedir. İmâd el-Miğzâlî, Hüseyin Mûnis’in müslümanların geri kalmasının İslâm’la bir ilgisinin bulunmadığını söylediğini bildirmektedir (Cerîdetü’l-Vefd [30.III.1992]).

İslâm tarihindeki bazı olayların birtakım devlet adamlarının müdahalesi sebebiyle yanlış aktarıldığını ileri süren Hüseyin Mûnis’e göre bazı devlet adamları tarihçilere baskı yapmışlar ve gerçekleri yazmalarını engellemişlerdir. Hüseyin Mûnis, bu yüzden bazı tarihçilerin kitaplarındaki yanlışları düzeltmek için sonradan eksiltme ve ilâveler yaparak eserlerini tekrar kaleme aldıkları kanaatindedir (Muhammed Bekir, Cerîdetü’l-enbâǿi’l-Küveytiyye [03.XI.1995]).

Yerli ve yabancı birçok kuruluşun üyesi olan ve çeşitli ülkelerdeki üniversitelerde dersler veren Hüseyin Mûnis çalışmalarından dolayı birçok ödül aldı. Üçüncü dereceden Mısır cumhuriyet nişanı, Mısır devlet takdir ödülü ve Alfonso nişanı (İspanya) bunların başlıcalarıdır.

Eserleri. 1. eş-Şarķu’l-İslâmî fi’l-Ǿaśri’l-ĥadîŝ (Kahire 1935, 1938). Yüksek lisans tezi olup hocası Muhammed Şefîk Gurbâl’in bir girişiyle yayımlanan eserde Mısır’ın Fransızlar tarafından işgalinden sonraki İslâm âleminin durumu anlatılır. 2. Fetĥu’l-ǾArab li’l-Maġrib (Kahire 1947). 3. Essai sur la chute du califat umayyade à Cordoue en 1009 (Kahire 1948). Endülüs Emevî halifeliğinin yıkılışı hakkındaki doktora tezidir. 4. Śuver mine’l-buŧûle (Kahire 1949, 1956). 5. Mıśr ve risâletühâ (Kahire 1955, 1956). 6. Historical Atlas of Muslim Peoples (Amsterdam 1957; R. Roolvink v.dğr.). 7. Fecrü’l-Endelüs; dirâse fî târîħi’l-Endelüs mine’l-fetĥi’l-İslâmî ilâ ķıyâmi’d-devleti’l-Emeviyye (Kahire 1959). 8. Nûruddîn Maĥmûd (Kahire 1378/1959, 1984). 9. Riĥletü’l-Endelüs


(Madrid 1963; Kahire 1985). Endülüs tarihi hakkındadır. 10. Dirâsât fî ŝevre 1919 (Kahire 1976). 11. el-Mesâcid (Küveyt 1981). Bu kitapta mescidlerin önemi anlatılarak çeşitli mescidler üzerinde araştırma yapılmıştır. 12. Başavât ve suber başavât: Śûretü Mıśr fî Ǿaśreyn (Kahire 1984). Kavalalı Mehmed Ali Paşa zamanından başlamak üzere Enver Sedat’a kadar Mısır’ın siyasî hayatında rol oynamış devlet adamları hakkındadır. 13. et-Târîħ ve’l-müǿerriħûn; dirâse fî Ǿilmi’t-târîħ mâhiyetühû ve mevżûǾâtühû, meźâhibühû ve medârisühû Ǿinde’l-ġarb ve iǾlâmü külli medrese ve baĥŝ fî felsefeti’t-târîħ ve medħal ilâ fıķhi’t-târîħ (Kahire 1984). 14. Dirâsât fi’s-sîreti’n-nebeviyye (Kahire 1985). 15. er-Ribâ ve ħarâbü’d-dünyâ (Kahire 1986). 16. Şüyûħu’l-Ǿaśr fi’l-Endelüs (Kahire 1986). 17. Aŧlasü târîħi’l-İslâm (Kahire 1987). 18. el-İslâmü’l-fâtiĥ (Kahire 1987). 19. ǾÂlemü’l-İslâm (Kahire 1989). 20. el-KaǾbetü’l-müşriķa ve’l-Ǿudvân Ǿaleyhâ (Kahire 1991). 21. Eĥâdîŝü münteśıfi’l-leyl (Kahire 1993). 22. el-İslâm fî Ǿışrîn âye (Kahire 1993). 23. el-Câriye ve’ş-şâǾir (Kahire 1993). 24. Târîħu’l-Coġrâfya ve’l-coġrâfiyyûn fi’l-Endelüs (Madrid 1967; Kahire 1406/1986). İdrîsî, Bekrî, Bîrûnî, İbn Hazm, İbn Haldûn gibi çok sayıda müslüman âlim ve onların Endülüs’ün coğrafyasıyla ilgili eserleri hakkında bilgi vermektedir. 25. Târîħu’l-müslimîn fi’l-baĥri’l-müŧevassıt: el-evđâǾu’s-siyâsiyye ve’l-iķtiśâdiyye ve’l-ictimâǾiyye (Kahire 1411/1991). 26. Aħbârü’l-Ǿaśr fî inķıđâǿî devleti Benî Naśr (Kahire 1992). 27. Târîħu’l-Maġrib ve ĥađâretühû (I-II, Beyrut 1412/1992). Bu eserde Kuzey Afrika tarihi ve kültürü geniş bir şekilde ele alınmıştır. Hüseyin Mûnis, Riĥletü İbn Baŧŧûŧa’yı neşrettiği gibi (İbn Baŧŧûŧa ve reĥalâtühû, Kahire 1980) Corcî Zeydân’ın Târîħu’t-temeddüni’l-İslâmî adlı eserini gözden geçirerek yayımlamıştır (Kahire 1968).

BİBLİYOGRAFYA:

Hüseyin Mûnis, Nûruddîn Maĥmûd, Kahire 1959, s. 421-423; a.mlf., el-Mesâcid, Küveyt 1981; Muhammed Nasr, Śafaĥât min ĥayâtihim, Kahire 1968; Süleyman Cevdet, Cerîdetü’l-Vefd, Kahire 19.III.1992; İmâd el-Miğzâlî, “Ĥivâr maǾa’d-duktûr Ĥüseyin Muǿnis”, a.e., Kahire 30.III.1992; Muhammed M. Osmân, Mecelletü Nıśfi’d-dünyâ, 29.III.1992; Muhammed Bekir, “Ĥadîş maǾa’d-duktûr Ĥüseyin Muǿnis”, Cerîdetü’l-Enbâǿi’l-Küveytiyye, Küveyt 03.XI.1995; Sâmî Diyâb, el-Ehrâm, Kahire 05.V.1996.

Muhammed Harb