HUTTELÎ, Ebü’l-Fazl
(أبو الفضل الختّلي)
Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hasen el-Huttelî (ö. 453/1061 [?])
İlk sûfî müelliflerden Hücvîrî’nin şeyhi.
Horasan bölgesinin kuzeyinde Vahşâb ve Ceyhûn arasında bulunan Huttel kasabasında doğdu. Gençliğinde hadis ilmiyle meşgul oldu. Tasavvuf terbiyesini Bağdat sûfîlerinden ve Ebû Bekir eş-Şiblî’nin müridi Ali b. İbrâhim el-Husrî’nin yanında tamamladı. Hayatının büyük bir kısmını Suriye’de Halep yakınlarındaki Likâm dağlarında münzevî bir hayat yaşayarak geçirdi. Bânyâs ve Şam arasındaki Beytülcin köyünde müridi Hücvîrî’nin yanında vefat etti. Hücvîrî şeyhinin ölüm tarihini vermemekte, Gulâm Server Lâhûrî (XIX. yüzyıl) Ħazînetü’l-aśfiyâǿ adlı eserinde, Nefeĥâtü’l-üns’ün bir nüshasının kenarında Huttelî’nin vefat tarihi olarak 453 (1061) yılının kaydedildiğini belirtmektedir (DMBİ, VI, 143; EIr., I, 290). Çağdaş yazarlardan Şeyh Abdürreşîd, Zehebî’den naklen onun 460’ta (1068) öldüğünü söylemekteyse de (The Life, s. 25; DMBİ, VI, 143) Zehebî’nin söz konusu ettiği zat Ebü’l-Fazl el-Huttelî değil Şâfiî fakihi Ebû Ali Hasan b. Ebû Tâhir el-Huttelî’dir (Târîħu’l-İslâm, s. 483).
Hücvîrî, “Sekr küçüklerin oyun sahası, sahv ise büyüklerin yokluk deryasıdır” diyen Huttelî’nin sahvı sekre tercih eden Cüneyd-i Bağdâdî meşrebinde bir sûfî olduğunu söyler. Huttelî’nin mürşidi Husrî’den başka çok sevdiği diğer bir sûfî de müellifi Hakîm et-Tirmizî’dir.
Kılık kıyafete önem vermeyen, iç dünyasını halktan gizlemeye çalışan ve kerâmete rağbet etmeyen Huttelî’nin melâmî-meşrep bir sûfî olduğu söylenebilir. Huttelî, tasavvufî hallerin yaşanması sırasında duyulan hazlara takılıp kalınmaması gerektiğine dikkat çeken ilk sûfîlerdendir. Hücvîrî’nin ifadelerinden onun günümüze ulaşmayan Rivâyât adlı bir eseri olduğu anlaşılmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Hücvîrî, Keşfü’l-maĥcûb, s. 208; a.e. (Uludağ), s. 41-42, 131, 271-272; Bekrî, MuǾcem, I, 364; Muhammed b. Münevver, Esrârü’t-tevĥîd (nşr. Zebîhullah Safâ), Tahran 1332 hş., s. 24, 27, 43; Attâr, Teźkiretü’l-evliyâǿ, Tahran 1370 hş., II, 324, 337; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, II, 346; Zehebî, Târîħu’l-İslâm: sene 441-460, s. 483; Câmî, Nefeĥât, s. 315, 316; Sh. Abdur Rashid, The Life and Teachings of Hazrat Data Ganjbakhsh, Lahore 1967, s. 20, 25; Mînâ Hafîzî, “Ebü’l-Fażl Ĥuttelî”, DMBİ, VI, 143-144; Hamid Algar, “Abu’l-Fażl Kottalī”, EIr., I, 290.
Erhan Yetik