İBN ÂBİDÎN, Ahmed b. Abdülganî
(ابن عابدين، أحمد بن عبد الغنيّ)
Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşkī (ö. 1307/1889)
Hanefî âlimi.
1238 (1823) yılında Şam’da doğdu. Yetiştirdiği âlimlerle meşhur olan İbn Âbidîn ailesine mensuptur. Gramer, mantık ve edebiyat alanındaki ilk bilgileri Alâeddin el-Âbidîn’den aldı. Amcası Muhammed Emîn Âbidîn ve fakih Hâşim et-Tâcî’den fıkıh ve hadis okudu. Amcazadesi Muhammed Alâeddin ile birlikte uzun süre Saîd el-Halebî’nin derslerine katıldı, ayrıca çevresindeki ilim adamlarından faydalanmaya çalıştı. Devrin meşhur âlimlerinden Ebû Bekir el-Kilâlî ve Muhammed el-Hattî’den çeşitli İslâmî ilimlere dair eserler okudu, katıldığı ilim halkalarında zekâsıyla dikkat çekti.
Bir taraftan klasik İslâmî ilimleri tahsil ederken diğer taraftan tasavvuf çevreleriyle irtibat kuran İbn Âbidîn, Nakşibendî şeyhi Muhammed el-Hânî vasıtasıyla Nakşîliğe ve Halvetî şeyhi Muhammed Mehdî el-Mağribî vasıtasıyla Halvetiyye’ye intisap etti. Daha sonra Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin eserlerini okuyarak onun vahdet-i vücûd anlayışına meyleden İbn Âbidîn, düşüncelerinin hulûl ve ittihada yol açtığını ileri sürerek İbnü’l-Arabî’ye ve onun şahsında tasavvufa karşı çıkan çevrelerle mücadele etti. Bu sırada tasavvufun mahiyetine dair yazdığı bazı küçük risâlelerde özellikle İbnü’l-Arabî’nin tasavvuf anlayışını övdü.
İbn Âbidîn, ilk olarak babasının imam olduğu Verd Camii’nde hatip olarak görevlendirildi, onun ölümünden sonra da caminin imamlığını yürüttü. Bu esnada çeşitli bölgelerden gelen öğrencilere ders vermeye başladı. Kaynaklarda belirtildiğine göre zaruret olmadıkça dışarı çıkmayan ve vaktini eğitim öğretime ayıran İbn Âbidîn, geniş ilmî birikiminden başka özellikle dengeli bir dinî hayat yaşadığı için kısa zamanda tanındı ve bilhassa fıkhî konulardaki derinliğiyle dikkat çekti. Vâdilacem ve Bellân gibi bazı küçük beldelerde müftülük görevinde bulunduktan sonra sekiz yıl kadar Şam müftüsü Mahmûd Hamza’nın yanında fetva emini olarak çalıştı. Son olarak temyiz meclisi üyeliğine getirildi. 26 Rebîülâhir 1307’de (19 Aralık 1889) Şam’da vefat etti ve Bâbüssagīr’de amcası Muhammed Emîn İbn Âbidîn’in mezarının yakınında defnedildi.
Eserleri. İbn Âbidîn’in akaid, hadis, fıkıh, tasavvuf gibi konularda yirmiyi aşkın çalışması olup bunların başlıcaları şunlardır: el-Hibâtü’l-ilâhiyye bi’l-Ǿaķīdeti’l-İslâmiyye (Şam müftüsü Mahmûd Hamza’nın el-ǾAķīdetü’l-İslâmiyye’sine yazdığı şerhtir); el-ǾAķāǿidü’l-ķalbiyye (itikadî konuları kelâm ve tasavvuf yönünden ele alan bir eserdir); Risâle fî mesâǿili’l-Ǿaķāǿid (genel akaid konuları yanında özellikle kader ve kazâ meselesine geniş yer verdiği bir çalışmasıdır); Risâle fi’l-kebâǿir;
Şerĥu ĥadîŝi “iĥfažillâhe yaĥfažke”; Risâle fi’l-ĥadîŝ “es-saǾîdü Saǿîd fî baŧni ümmih”; RefǾu’l-iltibâs Ǿan buġyeti’n-nâs fî aĥkâmi’ŧ-ŧahâre ve’l-encâs; Şerĥu Ǿİlmiĥâl (Şam müftülerinden Emîn el-Cündî’nin ilmihali üzerine yazılan şerhtir); Taĥrîrü’l-aķvâl fi’t-teħalluś min maĥžûreti’l efǾâl; Mirǿâtü’s-süllâk li-mübteġi’s-sivâk; Süllemü’l-vüśûl li’l-felâĥ ve’l-ħayri’l-mübîn bi-ihdâǿi ŝevâbi’l-aǾmâl li’n-nebî ve’l-müǿminîn; Tebśıratü’s-sâlikîn bi-ĥüsni’l-edeb fî zivâci’n-nebî es-Seyyide Zeyneb; Neŝrü’d-dürer Ǿalâ Mevlidi İbn Ĥacer (İbn Hacer el-Heytemî’nin Muħtaśarü’n-niǾmeti’l-kübrâ Ǿale’l-Ǿâlem bi-mevlidi seyyidi veledi Âdem adlı eserinin şerhidir); Tenbîhu źevi’l-İrşâd fî nefyi’l-ĥulûl ve’l-ittiĥâd; ed-Dürrü’l-eclâ bi-şerĥi’d-devri’l-aǾlâ. Son iki eser, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye nisbet edilen hulûl ve ittihad anlayışını reddedip onu savunmak amacıyla yazılmıştır. Müellifin bunlardan başka daha çok tasavvuf konularında küçük bazı risâleleri de vardır. Tamamı yazma halinde olan eserlerinin nüshaları Şam Zâhiriyye ve Âl-i Âbidîn kütüphanelerinde bulunmaktadır (M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, s. 15-16).
BİBLİYOGRAFYA:
Ziriklî, el-AǾlâm, I, 147; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 277; Zekî Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-Şarķıyye, Kahire 1963, II, 80; Ahmed Teymur Paşa, AǾlâmü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Ǿaśri’l-ĥadîŝ, Kahire 1387/1967, s. 253-256; Hâlid Reyyân, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: Târîħ, Dımaşk 1393/1973, II, 531; M. Edîb Âl-i Takıyyüddin el-Hüsnî, Kitâbü Münteħabâti’t-tevârîħ li-Dımaşķ, Beyrut 1399/1979, II, 702-703; M. Mutî‘ el-Hâfız, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: el-Fıķhü’l-Ĥanefî, Dımaşk 1401/1980, I, 396-397; a.mlf. - Nizâr Abâza, Târîħu Ǿulemâǿi Dımaşķ, Dımaşk 1406/1986, I, 63-67; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, AǾlâmü Dımaşķ, Dımaşk 1408/1987, s. 15-16; Abdülemîr Selîm, “İbn ǾÂbidîn”, DMBİ, IV, 168-169.
İlyas Üzüm