İBN EBÛ MERYEM, Nasr b. Ali

(ابن أبي مريم، نصر بن عليّ)

Ebû Abdillâh Fahrüddîn Nasr b. Alî b. Muhammed eş-Şîrâzî el-Fesevî (ö. 565/1170’ten sonra)

Nahiv ve kıraat âlimi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Sadrülislâm lakabıyla da anılmıştır. Diğer kaynakların aksine İnbâhü’r-ruvât’ta (III, 344) İbn Meryem, Buġyetü’l-vuǾât’ta (II, 314) Ebû Meryem olarak zikredilmesi istinsah veya baskı hatasından kaynaklanmış olmalıdır.

İbn Ebû Meryem’in hocaları arasında kaynaklarda sadece Tâcülkurrâ el-Kirmânî’nin adı zikredilmiş ve bu zattan kıraat tahsil ettiği belirtilmiştir. Yine kaynaklarda sadece Mükrem (Mükerrem) b. Alâ b. Nasr’ın ondan kıraat rivayet ettiği bildirilirse de el-Mûđaĥ adlı eserinin incelenmesinden Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ebû Ali, Ebü’l-Hasan Ali b. Hibetullah b. Muhammed, Ebü’l-Alâ Hamza b. Muhammed b. Abdülazîz b. Muhammed gibi kişilerin de ona talebe olduğu anlaşılmaktadır (el-Mûđaĥ, neşredenin girişi, I, 36).

Şîraz hatibi olarak tanınan İbn Ebû Meryem için İbnü’l-Kıftî, “Her cuma hutbe okur ve hiçbir hutbeyi tekrarlamazdı” diyerek onun hitabetteki başarısına ve geniş kültürüne işaret etmiş, nahiv ilminde eşi bulunmadığını kaydetmiştir. Yâkūt da İbn Ebû Meryem’i Şîraz’ın hatibi, âlimi ve edibi diye tanıtmış, şer‘î meselelerin ve edebî müşkillerin hallinde başvurulan merci olduğunu söylemiştir. İbnü’l-Cezerî ise el-Mûđaĥ adlı eserini incelediğini, bu eserin kıraat alanında onun liyakatini gösterdiğini belirtmiştir.

İbn Ebû Meryem’in vefat tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yâkūt 565 (1170) yılından sonra öldüğünü söylemiş, 587 (1191) yılında hayatta olduğu, hatta 600’den (1204) sonra vefat ettiği de ileri sürülmüştür (Cüneyd-i Şîrâzî, s. 407).

Eserleri. İbn Ebû Meryem’in günümüze ulaştığı bilinen eseri el-Mûđaĥ fî vücûhi’l-ķırâǿât ve Ǿilelihâ adını taşımaktadır. el-Mûđaĥ fi’l-ķırâǿâti’ŝ-ŝemân adıyla da bilinen eserde kırâat-i seb‘aya ilâve olarak Ya‘kūb el-Hadramî’nin kıraatine de yer verilmiştir. Eser Ömer Hamdân el-Kübeysî’nin tahkikiyle üç cilt halinde neşredilmiştir (Cidde 1414/1993). Müellifin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Ķurǿân (Tefsîru İbn Ebî Meryem adıyla da zikredilen eserin sekiz cilt olduğu belirtilmektedir); el-İfśâĥ fî şerĥi’l-Îżâĥ (Ebû Ali el-Fârisî’nin el-Îżâĥ fi’n-naĥv adlı eserinin şerhidir); el-Münteķā fî Ǿileli’l-ķırâǿât (eserde şâz kıraatler ve illetleri ele alınmıştır); ǾUyûnü’t-taśrîf.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Ebû Meryem, el-Mûđaĥ fî vücûhi’l-ķırâǿât ve Ǿilelihâ (nşr. Ömer Hamdân el-Kübeysî), Cidde 1414/1993, neşredenin girişi, I, 33-88; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XIX, 224-225; İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, III, 344-345; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-nihâye, II, 377; Cüneyd-i Şîrâzî, Şeddü’l-izâr (nşr. Muhammed-i Kazvînî - Abbas İkbâl Âştiyânî), Tahran 1328 hş., s. 406-407; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, II, 314; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, II, 344-345; Keşfü’ž-žunûn, I, 212, 437; II, 1904-1905; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 491; Brockelmann, GAL Suppl., I, 724; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XIII, 90; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, I/2, s. 363-364.

Tayyar Altıkulaç