İBN EBÛ ŞERÎF, Burhâneddin
(برهان الدين ابن أبي شريف)
Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Makdisî el-Mısrî (ö. 923/1517)
Tefsir, hadis ve fıkıh âlimi.
18 Zilkade 836’da (6 Temmuz 1433) Kudüs’te doğdu. İlk bilgileri, kendisi gibi İbn Ebû Şerîf lakabıyla anılan ağabeyi Kemâleddin Muhammed’den öğrendi. Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra Şemseddin İbn İmrân’dan Ebû Ma‘bed İbn Kesîr ve Ebû Amr b. Alâ kıraatleri üzere tecvid ve tashîh-i hurûf dersleri aldı. Kudüs’te Sirâceddin er-Rûmî ve Ya‘kūb er-Rûmî gibi âlimlerden Arap dili ve edebiyatı, usul, mantık, meânî ve Hanefî fıkhı konularında istifade etti. Tahsilini ilerletmek için gittiği Kahire’de Emîn Aksarâyî’den Teftâzânî’nin Şerĥu’l-ǾAķāǿid’ini, Celâleddin el-Mahallî’den fıkıh usulüne dair CemǾu’l-cevâmiǾin şerhini okudu. Ayrıca Alemüddin Sâlih b. Ömer el-Bulkīnî, Kādılkudât Şemseddin Muhammed b. Ali el-Kāyatî ve İbn Hacer el-Askalânî’den fıkıh, Şehâbeddin Ahmed b. İsmâil el-İbşîtî’den ferâiz ve hesap, İbnü’d-Deyrî’den tefsir dersleri aldı. 853’te (1449) babası ve kardeşiyle beraber hac için Mekke’ye giden İbn Ebû Şerîf burada Takıyyüddin İbn Fehd el-Mekkî, Ebü’l-Feth İbnü’l-Merâgī ve İbnü’z-Ziyâ el-Mekkî’den hadis dinledi; bazı hocalarından kıraat okutmak ve fetva vermek için icâzet aldı. Hacdan sonra kızıyla evlendiği Mısır’ın kādılkudâtı Şerefeddin Yahyâ b. Muhammed el-Münâvî’nin derslerine devam etti ve ona niyâbeten kadı (şeyhülislâm) seçildi; Ezher ve İbn Tolun Camii’nde, el-Medresetü’l-Hicâziyye’de ve Câmiu’l-Fekkâhîn’de tefsir, fıkıh, hitabet dersleri verdi.
İbn Ebû Şerîf 898’de (1493) Şam’a giderek Sümeysât’ta ikamet etmiş, bu sırada Şemseddin İbn Tolun kendisinden ders almış, aynı yıl uzun müddet ayrı kaldığı Kudüs’e dönerek Salâhiyye Medresesi’nde ders vermeye başlamıştır. Ancak sonraları iki defa Kahire’ye gidip geldiği, orada öğretimle uğraştığı söylenir. Bedreddin el-Gazzî ve Zeynüddin Ömer b. Ahmed eş-Şemmâ Kahire’de onun derslerine devam edenler arasındadır. Şeyhülislâmlık vazifesinden herhangi bir ücret almayan ve geçimini Kudüs’teki kendisine ait sabun imalâthanesinden temin eden İbn Ebû Şerîf 906’da (1500) tayin edildiği Mısır kadılığında dört yıl hizmet verdi. Ardından Kahire’deki Gavrî Medresesi’ne müderris oldu. Ancak zina ettiklerine dair baskı altında itirafta bulunduktan sonra bu ikrardan dönen kimselerin recmedilmemesi yönündeki görüşü sebebiyle bu görevden azledildi. Daha sonra evine çekildiyse de halk kendisinden faydalanmaya devam etti. İbn Ebû Şerîf 28 Muharrem 923’te (20 Şubat 1517) Kahire’de vefat etti. Abbasî Halifesi Mütevekkil-Alellah’ın kıldırdığı cenaze namazından sonra İmam Şâfiî’nin kabrine yakın bir yere defnedildi.
Eserleri. Bir divan oluşturacak kadar şiirleri de bulunduğu belirtilen İbn Ebû Şerîf’in çoğu günümüze ulaşmamış olan belli başlı eserleri şunlardır: 1. Şerĥu’l-Ĥâvî. Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair el-Ĥâvi’ś-śaġīr adlı eserinin şerhidir. 2. Şerĥu’l-Minhâc. Nevevî’nin Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn adlı fıkha dair eserinin dört ciltlik şerhidir. 3. Şerĥu’t-Tuĥfeti’l-ķudsiyye fi’l-ferâǿiż. İbnü’l-Hâim’in manzum eserinin şerhidir. 4. Şerĥu’l-Behceti’l-verdiyye. el-Ĥâvi’ś-śaġīr’in Zeynüddin İbnü’l-Verdî tarafından nazma çevrilmiş şekline yapılan bir şerh olup tamamlanmamıştır. 5. Şerĥu’l-İrşâd fî uśûli’l-ĥadîŝ. İbnü’s-Salâh’ın ǾUlûmü’l-ĥadîŝ adlı eserinin Nevevî tarafından el-İrşâd fî uśûli’l-ĥadîŝ adıyla ihtisar edilen metninin şerhidir. 6. Şerĥu ĶavâǾidi’l-İǾrâb. İbn Hişâm en-Nahvî’nin asıl adı el-İǾrâb Ǿan ķavaǾidi’l-iǾrâb olan eserinin şerhi olup Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Veliyyüddin Efendi, nr. 2965; ayrıca bk. DMBİ, II, 664). 7. el-Ǿİķdü’n-nađîd fî şerĥi ǾAķīdeti’bni DaķīķılǾîd. 8. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi ǾAķāǿidi’n-Nesefî. Teftâzânî’nin ǾAķāǿidü’n-Nesefî’ye yazdığı şerhin hâşiyesidir. 9. Nažmü’l-Varaķāt. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’nin Şâfiî usûl-i fıkhına dair el-Varaķāt adlı risâlesinin nazma çevrilmiş şeklidir. 10. Nažmü Nuħbeti’l-fiker fî muśŧalaĥi ehli’l-eŝer. İbn Hacer el-Askalânî’nin ulûmü’l-hadîse dair eserinin 100 küsur beyitle nazma çevrilmiş şeklidir. 11. Nažmü Luķaŧati’l-Ǿaclân. Zerkeşî’nin asıl adı Luķaŧatü’l-Ǿaclân ve bülletü’ž-žamǿân fî uśûli’l-fıķh ve’l-ĥikmeti ve’l-manŧıķ olan eserinin nazma çevrilmiş şeklidir. 12. Nažmü Tehźîbi’l-manŧıķ. Teftazânî’nin Tehźîbü’l-manŧıķ ve’l-kelâm adlı eserinin nazma çevrilmiş şeklidir. 13. Nažmü ǾAķāǿidi’n-Nesefî. Ebû Hafs Necmeddin en-Nesefî’nin ǾAķāǿidü’n-Nesefî diye bilinen risâlesinin nazma çevrilmiş şekli olup asıl adı el-Ferâǿid fî nažmi’l-ǾAķāǿid’dir. 14. Nažmü rivâyeti Ebî ǾAmr. Eserde Ebû Amr’ın kıraati yaklaşık 500 beyitle nazma çevrilmiştir. 15. Manžûme fi’l-ķırâǿât. İbn Ebû Şerîf’e ait olduğu belirtilen, fakat hakkında başka bir bilgi verilmeyen (Ali Şevvâh İshak, IV, 167) bu eserin Nažmü rivâyeti Ebî ǾAmr ile aynı eser olması muhtemeldir. 16. Tefsîrü’l-âyeteyn ve’l-ĥadîŝ. İki âyetle (el-Bakara 2/257; ez-Zümer 39/53) Hz. Peygamber’e salavat getirilmesine dair bir hadisin (Tirmizî, “Ķıyâme”, 23) tefsirinden ibaret olup bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 393). 17. Esǿile. Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlı (nr. 25920B) küçük bir risâle olup müellifin fıkha dair bazı sorulara verdiği cevapları ihtiva eder (DMBİ, II, 664). 18. Tefsîru sûreti’l-Kevŝer. 879’da (1474) yazılmış olan bu eserin bir nüshası
ǾUķūdü’d-dür ve’l-cevher fî nebźetin min esrâri sûreti’l-Kevŝer adıyla Şam’da Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de kayıtlıdır (nr. 5881). 19. Ķaśîdetü’bni Ebî Şerîf (Brockelmann, GAL, II, 24).
BİBLİYOGRAFYA:
Tirmizî, “Ķıyâme”, 23; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, I, 134-136; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân, Beyrut, ts. (el-Mektebetü’l-ilmiyye), s. 26; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn (Lecne), I, 16-18; Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, I, 102-105; Keşfü’ž-žunûn, I, 70, 124, 259, 372; II, 1148, 1153, 1157, 1936-1937, 2005-2006; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VIII, 118-120; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 26-27; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 25; Îżâĥu’l-meknûn, I, 391; Tûnekî, MuǾcemü’l-muśannifîn (nşr. Sıddîk Kemâl el-Mekkî), Beyrut 1344/1925, IV, 419-420; Brockelmann, GAL, II, 24-25; Suppl., II, 13; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 88; Ali Şevvâh İshak, MuǾcemü muśannefâti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1404/1984, IV, 167; Ali Refîî, “İbn Ebî Şerîf”, DMBİ, II, 663-664; Mv.Fs., I, 42-43.
Ali Özek