İBN EMÎRU HÂC
(ابن أمير حاج)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî (ö. 879/1474)
Hanefî fakihi, müfessir.
825’te (1422) Halep’te doğdu. Dedesi namaz vakitlerini tesbitle görevli olduğu için kendisine İbnü’l-Muvakkit de denilmiştir. İlk öğrenimini Halep’te gördü. Burada İbrâhim el-Kefernâvî, İbn Hatîb en-Nâsıriyye, Alâ el-Malatî ve Şehâbeddin İbnü’r-Ressâm gibi âlimlerden Kur’ân-ı Kerîm, hadis, fıkıh ve Arap edebiyatı dersleri aldı. Daha sonra Hama’da Ali b. Eşkar,
Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî’den hadis dinledi ve Zeynüddin el-Irâkī’nin hadis terimlerine dair Şerĥu’l-Elfiyye adlı eserini okudu. İbnü’l-Hümâm’ın fıkıh derslerine devam etti, ayrıca diğer bazı hocalardan icâzet aldı. Birçok defa hacca gitti. 877 (1473) yılında hac görevini ifa ettikten sonra bir müddet Mekke’de kalarak ders okuttu. Buradan Kudüs’e uğrayıp Halep’e döndü. 29 Receb 879 (9 Aralık 1474) tarihinde Halep’te vefat etti.
Eserleri. 1. et-Taķrîr ve’t-taĥbîr. Hocası Kemâleddin İbnü’l-Hümâm’ın fıkıh usulüne dair et-Taĥrîr adlı kitabının şerhidir. Eserde yalnızca kapalı cümleleri açıklamakla yetinmeyen İbn Emîru Hâc gerektiği yerlerde usul, kelâm ve mantık tartışmalarına da girmiştir. Bu bakımdan Emîr Pâdişah’ın aynı eser üzerine yaptığı Teysîrü’t-Taĥrîr adlı şerhe de örnek olan et-Taķrîr, İsnevî’nin Nihâyetü’s-sûl adlı Minhâcü’l-vüśûl şerhiyle beraber üç cilt halinde basılmıştır (Bulak 1316; Beyrut 1983). 2. Ĥalbetü’l-mücellî ve buġyetü’l-mühtedî fî şerĥi Münyeti’l-muśallî. Sedîdüddin el-Kâşgarî’nin Münyetü’l-muśallî ve ġunyetü’l-mübtedî adlı eserinin şerhi olup birçok kütüphanede yazma nüshaları mevcuttur (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 606-607; Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1288, Fâtih, nr. 1833, Cârullah Efendi, nr. 754, Kılıç Ali Paşa, nr. 415, Lâleli, nr. 1052-1053, Şehid Ali Paşa, nr. 855, Esad Efendi, nr. 661-662; Konya Yûsuf Ağa Ktp., nr. 225-226). 3. Eĥâsinü’l-meĥâmil fî şerĥi’l-ǾAvâmil. Abdülkāhir el-Cürcânî’nin el-ǾAvâmilü’l-miǿe adlı eserinin şerhi olup bir nüshası Berlin Königlichen Bibliothek’te (nr. 6477) bulunmaktadır. 4. DâǾî menâri’l-beyân li-câmiǾi’n-nüskeyn bi’l-Ķurǿân. Hac menâsikiyle ilgili olup bir nüshası Irak Kâzımiyye’de Şeyh Abdülhasan el-Esedî’nin kütüphanesinde mevcuttur (Hüseyin Ali Mahfûz, IV/2 [1958], s. 250). 5. TaǾrîfü’l-müsterşid ĥükme’l-ġaras fi’l-mescid. Musul’da Mektebetü’l-evkāfi’l-âmme’de (nr. 126/18) kayıtlı mecmuada Fetvâ adlı bir risâlesiyle birlikte bulunmaktadır (Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, VIII, 187). 6. Cevâbü İbn Emîr Ǿan âyeti’l-vuđûǿ hel Medeniyye em Mekkiyye. Abdest âyetinin (el-Mâide 5/6) Mekkî veya Medenî olduğu meselesi üzerinde durmakta ve buna bağlı hükümleri tartışmaktadır (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa [Eyüp], nr. 142, vr. 20a-21b). Ayrıca kaynaklarda Źaħîretü’l-ķaśr fî tefsîri sûreti ve’l-ǾAśr, Şerĥu’l-Muħtâr fi’l-fürûǾi’l-Ĥanefiyye ve Münyetü’n-nâsik fî ħulâśati’l-menâsik adlı eserleri zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Emîru Hâc, et-Taķrîr, I, 3; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, IX, 210-211; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân (nşr. Philip K. Hitti), New York 1927, s. 161; Keşfü’ž-žunûn, I, 358, 729, 824; II, 1623, 1829, 1887; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 328; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 254; De Slane, Catalogue des manuscrits arabes de la Bibliothèque Nationale, Paris 1883-95, I, 222; W. Ahlwardt, Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin, Berlin 1894, VI, 18-19; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 208; Îżâĥu’l-meknûn, II, 597; Râgıb et-Tabbâh, İǾlâmü’n-nübelâǿ bi-târîħi Ĥalebi’ş-şehbâǿ, Halep 1344/1925, V, 285-287; Serkîs, MuǾcem, I, 41; Brockelmann, GAL, II, 92; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 274-275; Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, Fihrisü maħŧûŧâti mektebeti’l-Evķāfi’l-Ǿâmme fi’l-Mevśıl, Musul 1397/1977, V, 334; VIII, 187; Hüseyin Ali Mahfûz, “el-Maħŧûŧâtü’l-ǾArabiyye fi’l-Iraķ”, MMMA (Kahire), IV/2 (1958), s. 250; Muhammed Hâdî Müezzin Câmî, “İbn Emîri Hâc”, DMBİ, III, 40-42; Ferhat Koca, “Emîr Pâdişah”, DİA, XI, 143.
Saffet Köse