İBN FÂRİS

(ابن فارس)

Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî (ö. 395/1004)

Kûfe dil mektebine mensup dil ve edebiyat âlimi.

306 (918-19) veya 308 yılında Kazvin’e bağlı Zehrâ bölgesindeki Kürsüf köyünde (bugünkü Keresf) doğdu. İlk tahsilini Şâfiî fakihi ve dil âlimi olan babası Fâris b. Zekeriyyâ’nın yanında yaptı. Eserlerinde babasına atıflarda bulunduğu gibi İbnü’s-Sikkît’in Iślâĥu’l-manŧıķ adlı kitabını da ondan rivayet etmiştir.

332’de (943) Kazvin’de öğrenimini sürdürdüğü bilinen İbn Fâris (Yâkūt, XII, 221), burada Ebü’l-Hasan Ali b. İbrâhim el-Kattân’dan Halîl b. Ahmed’in Kitâbü’l-ǾAyn’ını okudu. Ayrıca fakih Ebü’l-Hasan İbrâhim b. Ali, Ali b. Muhammed b. Mehreveyh ve Ahmed b. Allân’ın derslerine devam etti. Daha sonra tahsil için birçok bölgeyi dolaştı. Zencan’da meşhur dil âlimi ve Sa‘leb’in râvisi Ebû Bekir Ahmed b. Hasan el-Hatîb, İsfahan’da Ebü’l-Kāsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî, Hemedan’da Abdurrahman b. Hamdân el-Hemedânî, Bağdat’ta Ebü’l-Hasan Ali b. Abdullah el-Vâsıfî ve Muhammed b. Abdullah ed-Dûrî, Miyânic’de hadis âlimi Ebû Abdullah Ahmed b. Tâhir el-Miyânecî ve daha birçok âlimden dil, edebiyat, Kur’an ilimleri ve hadis başta olmak üzere değişik alanlarda öğrenim gördü. Hemedan’daki yaygın şöhretinden dolayı Rey Valisi Fahrüddevle Ali ed-Deylemî tarafından oğlu Mecdüddevle Ebû Tâlib’in eğitimini üstlenmesi için Rey’e davet edildi. İbn Fâris hayatının son dönemini burada maddi sıkıntılar içinde geçirdi.

Öğrenim yılları dışında hayatını genellikle Kazvin, Hemedan ve Rey şehirlerinde geçiren İbn Fâris birçok öğrenci yetiştirmiştir. Bunların arasında Maķāmât sahibi Bedîüzzaman el-Hemedânî, Büveyhîler’in veziri edip ve ilim adamı İbn Abbâd gibi önemli simalar da bulunmaktadır. İbn Abbâd, her ne kadar hocasının Amîd ailesine karşı gösterdiği aşırı sevgiden memnun değilse de ilim ve faziletini takdir etmiş, eserlerinin dil ve üslûp açısından mükemmel olduğunu çeşitli vesilelerle dile getirmiştir. Evcezü’s-siyer adlı risâlesinin râvileri Ali b. Kāsım b. İbrâhim ve Ebü’l-Feth Süleym b. Eyyûb er-Râzî de onun öğrencileridir. Özel eşyasını fakirlere verecek derecede cömert olduğu,


cuma gecesi istinsah ettiği bir kitabı cuma namazından önce satarak parasını fakirlere dağıttığı kaydedilen (a.g.e., IV, 83-84). İbn Fâris’in vefat tarihiyle ilgili değişik rivayetler varsa da kaynakların çoğunda Safer 395’te (Kasım 1004) Rey’de öldüğü belirtilmektedir.

İbn Fâris önceleri Şâfiî iken ömrünün sonlarına doğru Mâlikî olmuştur. Bunun sebebi sorulduğunda, bütün görüş ve mezheplerin temsil edildiği Rey’de Mâlikî mezhebinin temsil edilmemesini hoş karşılamadığını, bölgede bu mezhebi ihya etmek için Mâlikî olduğunu söylemiştir (a.g.e., IV, 83-84). Şiî olduğuna dair rivayetler doğru değildir. Zira kaynakların büyük bir kısmında onun Şâfiî hatta Şâfiî fakihi olduğu, daha sonra Mâlikî mezhebini tercih ettiği kaydedilmektedir.

Lugat ilmine çok önem veren ve dilin mantığını kavrayamayanların daha kolay yanılabileceğini söyleyen İbn Fâris Kûfe dil mektebine mensuptu ve Arap dili sahasında büyük bir otoriteydi. Bu mektebin önemli temsilcilerinden olan hocası Ebû Bekir Ahmed b. Hasan el-Hatîb’in onun üzerinde büyük tesiri olmalıdır. İbn Fâris’in MuǾcemü meķāyîsi’l-luġa, Mücmelü’l-luġa ve eś-Śâĥibî fî fıķhi’l-luġa gibi eserleri bu alanın önemli kaynaklarıdır. “Fıķhü’l-luġa” terimini eś-Śâĥibî fî fıķhi’l-luġa adlı eserinde ilk defa kendisi kullanmıştır. Lugata dair ilk didaktik manzum eserin müellifi olan İbn Fâris mizahî şiirler de kaleme almıştır (a.g.e, IV, 90-92, 94-98). Dönemindeki edebî faaliyetleri yakından takip etmiş, her türlü başarı ve beceriyi eskilerde görenleri eleştirerek yeniler arasında eskilere denk, hatta onlardan üstün olanların bulunduğunu örneklerle ortaya koymuştur.

Eserleri. İbn Fâris’in, çoğu lugata dair olmak üzere doksan kadar eser yazdığı kaydedilmekle birlikte bunların çok azı zamanımıza kadar ulaşabilmiştir. A) Lugat. 1. MuǾcemü meķāyîsi’l-lu³a*. Alfabetik olarak düüzenlenmiş bir lugat olup İbn Fâris’in en önemli eserlerindendir. Kitap Abdüsselâm Muhammed Hârûn tarafından yayımlanmıştır (I-VI, Kahire 1366-1371/1946-1951, 1389/1969). 2. Mücmelü’l-lu³a* (el-Mücmel fi’l-luġa). Cevherî’nin eś-Śıĥâĥ’ı gibi sadece sahih kelimelere yer veren alfabetik bir sözlüktür. I. cildi ilk defa Kahire’de basılmış (1331), daha sonra Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd (Kahire 1947), Züheyr Abdülmuhsin Sultân (I-IV, Beyrut 1404/1984) ve Şehâbeddin Ebû Amr (Beyrut 1414/1994) tarafından neşirleri yapılmıştır. 3. eś-Øâĥibî* fî fıķhi’l-luġa. Arap dilinin lugatla ilgili inceliklerine ve ifade farklarına dair “fıkhü’l-luga” (lengüistik) türünde yazılan ilk eserlerdendir. Muhibbüddin el-Hatîb (Kahire 1328), Mustafa eş-Şüveymî (Beyrut 1963), Ömer Fâruk et-Tabbâ‘ (Beyrut 1993) ve Ahmed Sakr (Kahire, ts.) tarafından yayımlanmıştır. 4. Ĥilyetü’l-fuķahâǿ. Müzenî’nin, hocası İmam Şâfiî’nin kullandığı terimleri topladığı el-Muħtaśar adlı kitabının şerhi olan eser fıkıh terimlerinin lugavî ve etimolojik açıklamalarını ihtiva etmektedir. Bundan dolayı bazı kaynaklarda Şerĥu Muħtaśari’l-Müzenî adıyla da geçen eseri Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî neşretmiştir (Beyrut 1403/1983). 5. Esmâǿü Resûlillâh ve meǾânîhâ (Esmâǿü resûlillâh, Tefsîru esmâǿi’n-nebî, el-Münbî fî tefsîri esmâǿi’n-nebî). Mâcid ez-Zehebî tarafından yayımlanmıştır (Küveyt 1409/1989). 6. el-Müźekker ve’l-müǿenneŝ. Bir mukaddime ile on bir bölümden meydana gelmektedir. Mukaddimede müenneslik işaretleri, diğer bölümlerde çeşitli kelimelerin müenneslik ve müzekkerlikleri ele alınmıştır. Eseri Ramazan Abdüttevvâb neşretmiştir (Kahire 1969). 7. Fütyâ faķīhi’l-ǾArab. Bilmece (elgāz) türünde az bilinen (garîb) kelimelerin anlamlarının açıklandığı eser Hüseyin Ali Mahfûz tarafından yayımlanmıştır (Dımaşk 1958). 8. Ħalķu’l-insân (Maķāle fî esmâǿi aǾżâǿi’l-insân). İnsana ait organların adları ve sıfatlarıyla bunlara ilişkin tabirlere dair bir sözlük olan eseri Dâvûd Çelebi (Bağdad 1931) ve Faysal Abdülmecîd Yûnus Debdûb neşretmiştir (Dımaşk 1967). 9. Kitâbü İstiǾâreti aǾżâǿi’l-insân. İnsana ait organların anlamlarına dair olup Ahmed Han tarafından yayımlanmıştır (el-Mevrid, XII/2 [Bağdad 1983], s. 81-108). 10. el-İtbâǾ ve’l-müzâvece. Arapça’daki pekiştirme kelimelerini derleyen alfabetik bir lugattır. Eser R. E. Brünnow (Orientalische Studien Theodor Nöldeke Zum Siebzigsten Geburtstag, Gieszen 1906, s. 225-248), Kemal Mustafa (Kahire 1947) ve Muhammed Edîb Abdülvâhid Cemrân (Dımaşk 1995) tarafından neşredilmiştir. Süyûtî, eksiklerini tamamlayarak eseri özetlemek suretiyle el-İlmâǾ fi’l-İtbâǾ adlı bir sözlük yazmıştır. 11. Maķāletü “kellâ” ve mâ câǿe minhâ fî Kitâbillâh. Arapça “kellâ” edatının yapısı ve anlamlarıyla Kur’an’da kullanıldığı yerlere dair bir risâle olup Abdülazîz el-Meymenî er-Râcekûtî tarafından yayımlanmıştır (Ŝelâŝü resâǿil içinde, Kahire 1344/1925). 12. el-Lâmât. Arapça’da kullanılan lâm çeşitlerine dair olan eseri Gotthelf Bergstrasser (Islamica, I/1 [Leipzig 1924], s. 77-99) ve Şâkir el-Fehhâm (MMLADm., XLVIII [1973], s. 757-801) neşretmiştir. 13. Müteħayyerü’l-elfâž (Muħtârü’l-elfâž). Arapça’daki yeni kelimelere (müvelledât) dair bir lugat olup Hilâl Nâcî tarafından yayımlanmıştır (Bağdat 1390/1970). Ebü’l-Abbas el-Cürcânî eserin adını Muħtârü’l-elfâž olarak zikretmektedir (el-Münteħab min kinâyâti’l-üdebâǿ, s. 186). 14. en-Neyrûz (en-Nevrûz). Neyrûz kelimesinin yapısı, iştikakı, anlam ve i‘rabını, Arapça ve Farsça’da “fey‘ûl” veznindeki bayram adları ile diğer kelimeleri ele alan bu risâleyi Abdüsselâm Muhammed Hârûn yayımlamıştır (Nevâdirü’l-maħŧûŧât içinde, Kahire 1373/1954, II, 4-25). 15. eŝ-Ŝelâŝe (el-Müŝelleŝe) fi’l-luġa. Bir harfinin değişik üç harekesine göre farklı ya da benzer anlamlara gelen kelimelere dair bir çeşit lugat olup Ramazan Abdüttevvâb tarafından neşredilmiştir (Kahire 1970). 16. Tamâmü Faśîĥi’l-kelâm. Sa‘leb’in (ö. 291/904), yaygın dil hatalarının fasih kullanımlarını topladığı el-Faśîĥ adlı eserinin zeylidir. Yûsuf Meskûnî tarafından neşre hazırlanan (1903), ancak bastırılamayan eserin ilk neşrini Arthur J. Arberry yapmış (London 1951), daha sonra eseri Mustafa Cevâd ve Yûsuf Meskûnî yayımlamıştır (Bağdad 1969). 17. Kitâbü’l-Farķ. İnsan, hayvan ve kuşların benzer organlarının farklı isim ve sıfatlarının ele alındığı eser Ramazan Abdüttevvâb


tarafından neşredilmiştir (Kahire 1402/1982). 18. el-Envâǿ Ǿalâ meźhebi’l-ǾArab. Araplar’ın astronomi ve meteoroloji bilgisiyle (envâ’*) ilgili bir sözlük olup M. Forcada tarafından Muħtaśar mine’l-envâǿ adıyla yayımlanmıştır (Anuari de Filologia, XIX/B-2, Barcelona 1996, s. 769-780).

B) Edebiyat. 1. Ebyâtü’l-istişhâd. Çeşitli konularda örnek (şâhid) olarak kullanılan beyitleri ihtiva eden risâleyi Abdüsselâm Muhammed Hârûn neşretmiştir (Kahire 1951, 1972, Nevâdirü’l-maħŧûŧât içinde, Kahire 1972, I, 137-161). 2. Şerĥu’l-Ĥamâse li-Ebî Temmâm. Abdülmecîd Muhammed Abdülmecîd el-İsdâvî’nin ilmî neşrini hazırlamakta olduğu bildirilen eser (Aħbârü’t-türâŝi’l-ǾArabî, V/55-59 [Kahire 1991-1992], s. 23) Hâdî Hasan Hammâdî tarafından yayımlanmıştır (Beyrut 1415/1995). 3. Źemmü’l-ħaŧaǿ fi’ş-şiǾr. Şairlerin vezin ve kafiyeye uyma gerekçesiyle yaptıkları yanlışların eleştirildiği eser Hüsâmeddin el-Kudsî tarafından Sâhib b. Abbâd’ın el-Keşf Ǿan mesâviǿi ŞiǾri’l-Mütenebbî’siyle birlikte neşredilmiştir (Kahire 1349/1930). Eseri Ramazan Abdüttevvâb da yayımlamıştır (Mecelletü MaǾhedi’l-maħŧûŧât içinde, Kahire 1399/1979). Kaynaklarda el-Ħuđâre, Naķdü’ş-şiǾr, NaǾtü’ş-şiǾr adlarıyla geçen eserler Źemmü’l-ħaŧaǿ fi’ş-şiǾr’in farklı isimleri olmalıdır. 4. Kitâbü’l-Leyl ve’n-nehâr (Ķıśaśü’n-nehâr ve ŝemerü’l-leyl). Müfâhare tarzında bir eser olup geceyle gündüzün karşılaştırılması bir atışma şeklinde anlatılmakta ve bu atışmalar âyet, hadis, şiir, emsal vb. sözlerle ele alınmaktadır. Eser Hâmid el-Haffâf tarafından neşredilmiştir (Türâŝünâ, IV/1 [Kum 1409], s. 173-199). 5. Kitâbü’l-MaǾârîđ. Şairlerle ilim adamları tarafından herhangi bir tavır, söz veya soruya kinaye ve ta‘rizle (maâriz) verilen karşılıklar konusunda bir risâle olup Ahmed Han tarafından yayımlanmıştır (el-Mevrid, XIII/3 [Bağdad 1984], s. 173-186). 6. Risâle ilâ Ebî ǾAmr Muĥammed b. SaǾîd el-Kâtib. Edebî tenkide dair bir risâledir (Seâlibî, III, 397 vd.). 7. el-Ĥûrü’l-Ǿîn (nşr. Mustafa Kemal, Kahire 1947).

C) Diğer Eserleri. Evcezü’s-siyer li-ħayri’l-beşer. Yazma nüshaları Muħtaśaru siyeri Resûlillâh, Muħtaśaru sîreti Resûlillâh, Muħtaśar fî nesebi’n-nebiyyi ve mevlidihî ve menşeǿihî ve mebǾaŝih, Aħśaru sîreti seyyidi’l-beşer gibi farklı adlarla kaydedilen eser ilk olarak Cezayir’de basılmış (1301/1883), aynı baskı Hindistan (Bombay 1311/1893) ve Mısır’da (1947) tekrarlanmıştır. Daha sonra İzzet Husriyye (Dımaşk, ts.), Hilâl Nâcî (Mecelletü’l-Mevridi’l-ǾIrâķıyye, II/4 [1972], s. 143-154), M. Kemâleddin İzzeddin (Beyrut 1408/1988) ve Muhammed Mahmûd Hamdân tarafından neşredilmiştir (Kahire 1413/1993). Müellifin Risâle (Muķaddime) fi’l-ferâǿiż, Fevâǿidü el-fâži’l-Ķurǿân (Sezgin, VIII, 213, 214), el-Yeşküriyyât (Brockelmann, GAL Suppl., I, 198) adlı eserleri henüz yayımlanmamıştır. Çeşitli âlimlerden yaptığı rivayetlerin kaynaklarını zikrettiği Risâle ile’l-Ķāđî Ebî Bekir Muĥammed b. İsmâǾîl adlı eserinin ise Züheyr Abdülmuhsin Sultan tarafından neşredileceği kaydedilmektedir (Mücmelü’l-luġa, neşredenin önsözü, I, 26).

İbn Fâris’in kaynaklarda zikredilen başlıca eserleri de şunlardır: Uśûlü’l-fıķh, el-Emâlî, el-İntiśâr li-ŜaǾleb, et-Tâc, CâmiǾu’t-teǿvil fî tefsîri’l-Ķurǿân, el-Ĥamâsetü’l-muĥdeŝe, Dârâtü’l-ǾArab, Źemmü’l-ġıybe, Şerĥu Risâleti’z-Zührî ilâ ǾAbdilmelik b. Mervân, eŝ-Ŝiyâb (eş-Şiyât) ve’l-ĥulî, Ġarîbü iǾrâbi’l-Ķurǿân, Fażlü’ś-śalâti Ǿale’n-nebiyyi Ǿaleyhi’ś-śalâtü ve’s-selâm, Kifâyetü’l-müteǾallimîn fi’ħtilâfi’n-naĥviyyîn, Meǿâħıźü’l-Ǿilm, Mâ câǿe fî aħlâķı’l-müǿminîn, el-Medħal ilâ Ǿilmi’n-naĥv (naĥt), el-Muĥaśśal fi’n-naĥv, Muķaddime fi’n-naĥv, Miĥnetü’l-erîb, el-MaǾâş ve’l-kesb, el-Eždâd, el-Vücûh ve’n-nežâǿir (el-Efrâd), İştiķāķu esmâǿi’l-büldân, el-Müvâzene, Yevâķītü’l-ĥikem, Ǿİlelü’l-Ġarîbi’l-muśannef, Şerĥu Risâleti Ebî Hilâl el-ǾAskerî (eserlerinin tam bir listesi için bk. İbn Fâris, Mücmelü’l-luġa [nşr. Züheyr Abdülmuhsin Sultan], neşredenin girişi, I, 22-29; MuǾcemü meķāyîsi’l-luġa, neşredenin girişi, I, 25-37).

İbn Fâris’in hayatı, eserleri ve görüşleri hakkında yapılmış müstakil çalışmalar arasında şunlar zikredilebilir: Hilâl Nâcî, Aĥmed b. Fâris: ĥayâtühû şiǾrühû âŝârühu (Bağdad 1970); Ferîd M. Bedevî en-Niklâvî, el-Mesâǿilü’l-belâġıyye fî kitâbi’ś-Śâĥibî li’bn Fâris (Kahire 1986); Hâdî Hasan Hammûd, Aĥmed b. Fâris veriyâdetühû fi’l-baĥŝi’l-luġavî ve’t-tefsîri’l-Ķurǿânî ve’l-meydâni’l-edebî (Beyrut 1407/1987); Gāzî Muhtâr Tuleymât, Nažarât fî Ǿilmi delâleti’l-elfâž Ǿinde İbn Fâris el-Luġavî (Dımaşk 1410/1990); Abdülvehhâb et-Tâzî Suûd, Aĥmed b. Fâris: ĥayâtühû ve ârâǿühû fi’l-luġa ve’n-naĥv (Rabat 1412/1992).

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Fâris, MuǾcemü meķāyîsi’l-luġa (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire 1389/1969, neşredenin girişi I, 3-48; a.mlf., Mücmelü’l-luġa (nşr. Züheyr Abdülmuhsin Sultân), Beyrut 1404/1984, neşredenin girişi, I, 7-62; a.e. (nşr. Şehâbeddin Ebû Amr), Beyrut 1414/1994, neşredenin girişi, s. 3-14; a.mlf., Esmâǿü Resûlillâh ve meǾânîhâ (nşr. Mâcid ez-Zehebî), Küveyt 1409/1989, neşredenin girişi, s. 5-24; a.mlf., Evcezü’s-siyer (nşr. M. Mahmûd Hamdân), Kahire 1413/1993, neşredenin girişi, s. 7-39; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist, s. 125; Seâlibî, Yetîmetü’d-dehr, Beyrut 1979, III, 397-404; Kemâleddin el-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâǿ (nşr. M. Ebü’l-Fazl), Kahire 1386/1967, s. 320-322; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, IV, 80-98; XII, 221; İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, I, 127-130; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 118-120; Abdülbâkī b. Abdülmecîd el-Yemânî, İşâretü’t-taǾyîn (nşr. Abdülmecîd Diyâb), Riyad 1986, s. 43; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 103-106; Safedî, el-Vâfî, VII, 278-280; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, s. 35; Delcî, el-Felâke ve’l-meflûkûn, Kahire 1904, s. 141-142; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire (Popper), IV, 212-213; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 352, 353; a.mlf., el-Müzhir, I, 414; Taşköprizâde, Miftâĥu’s-saǾâde, I, 109-110; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (Arnaût), IV, 480-482; R. Brünnow, “Das Kitābu’l-İtbā‘i wa’l-Muzāwağati des Abū’l-Ĥusain Aĥmed Ibn Fāris Ibn Zakariyā”, Orientalische Studien Theodor Nöldeke Zum Siebzigsten Geburtstag, Gieszen 1906, I, 225-248; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 68-69; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 40-41; J. A. Haywood, Arabic Lexicography, Leiden 1960, s. 98-102; Sezgin, GAS, VII, 360-361; VIII, 209-214; IX, 194; Hüseyin Nassâr, el-MuǾcemü’l-ǾArabî neşǿetühû ve teŧavvürüh, Kahire 1968, s. 435-477; Usâme Nâsır en-Nakşibendî, el-Maħŧûŧâtü’l-luġaviyye fî mektebeti’l-metĥafi’l-ǾIrâķī, Bağdad 1969, s. 86; Emîl Bedî‘ Ya‘kūb, el-MeǾâcimü’l-luġaviyyetü’l-ǾArabiyye, Beyrut 1981, s. 85-90; Ömer Ferruh, Târîħu’l-edeb, II, 592-595; Brockelmann, GAL Suppl., I, 198; GAL (Ar.), II, 265-268; C. Zeydân, Âdâb, I, 619-620; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 54; Ebü’l-Abbas el-Cürcânî, el-Münteħâb min kinâyâti’l-üdebâǿ, Beyrut 1405/1984, s. 186; Hâdî Hasan Hammûdî, Aĥmed b. Fâris, Beyrut 1407/1987; Gāzî Muhtâr Tuleymât, Nažarât fî Ǿilmi delâleti’l-elfâž Ǿinde Aĥmed b. Fâris el-Luġavî, Dımaşk 1410/1990, tür.yer.; M. Reşâd Hamzavî, “İbn Fâris ve nažariyyetü’n - naĥti’l - ǾArabiyyeti’l - maġbûne”, el-MuǾcemü’l-ǾArabî, Kartaca 1991, s. 247-264; G. Bergstrasser, “Das Kitāb al-Lāmāt des Aĥmad Ibn Fāris”, Islamica, I/1, Leipzig 1924, s. 77-99; Hüseyin Ali Mahfûz, “Kitâbü Fütyâ faķīhi’l-ǾArab”, MMİADm., XXXIII/3 (1377/1958), s. 443; Muhtâreddin Ahmed, “Mücmelü’l-luġa li’bn Fâris”, Mecelle-i ǾUlûm-i İslâmiyye, II/ 2, Aligarh 1961, s. 121-122; a.mlf., “Nüsħa târîħiyye li-Mücmeli’l-luġa li’bn Fâris”, Mecelletü’l-MecmaǾi’l-Ǿilmiyyi’l-Hindî, I/1, Aligarh 1976, s. 148-155; Hâdî Hasan Hammûdî, “Aĥmed İbn Fâris Şeyħu’l-ķarni’r-râbiǾ”, eŝ-Ŝeķāfe, sy. 34, Cezayir 1976, s. 117-123; a.mlf., “Kitâbü’l-MeǾârîđ”, a.e., XIII/3 (1984), s. 173-186; Kâzım Fethî er-Râvî - Nevvâl Kerîm Zerzûr, “Aĥmed İbn Fâris ve Ǿilmü’d-delâle”, Mecelletü âdâbi’l-müstanśıriyye, XII, Musul 1985, s. 121-130; A. Roman, “L’origine et l’organisation de la langue arabe d’après Le Śāĥıbī d’Ibn Fâris”, Arabica, XXXV/1, Leiden 1988, s. 1-17; M. Cevâd en-Nûrî - Ali Halîl Hamed, “Meķāyîsü’l-luġa li’bn Fâris: tenbîhât ve taśĥîĥât”, MMLAÜr., XIX/48 (1415/1995), s. 95-166; Moh Ben Cheneb, “İbn Fâris”, İA, V/2, s. 732-733; H. Fleisch, “Ibn Fāris”, EI² (İng.), III, 764-765; “İbn Fâris”, DMF, I, 21.

Hüseyin Tural