İBN FUTAYS
(ابن فطيس)
Ebü’l-Mutarrif Abdurrahmân b. Muhammed b. Îsâ b. Futays el-Kurtubî el-Endelüsî (ö. 402/1012)
Hadis hâfızı ve tefsir âlimi.
348’de (960) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. Futays lakabıyla tanınan büyük dedesi Süleyman’a nisbetle İbn Futays diye anıldı. Bir süre Kurtuba’da öğrenim gördükten sonra bölgesinde kısa yolculuklar yaparak İbn Müferric, Ali b. Muhammed el-Antâkî ve Asîlî gibi âlimlerden istifade etti. Daha sonra Bağdat’a giderek Dârekutnî ve Ebû Bekir el-Ebherî’den hadis dinledi. Kayrevan’a dönüp İbn Ebû Zeyd ve Ahmed b. Nasr ed-Dâvûdî’nin derslerine katılarak öğrenimini sürdürdü ve icâzet aldı. Talebeleri arasında İbn Abdülber en-Nemerî başta olmak üzere kendisinden bütün duyduklarını nakletmesi için icâzet verdiği İbnü’l-Hazzâ, Zehrâvî, Ebû Bekir el-Havlânî, Ahmed b. Muhammed el-Meâfirî ve Hâtim b. Muhammed el-Kurtubî sayılabilir.
İbn Futays cuma imam-hatipliği yanında 394’te (1004) Kurtuba kadılığına da tayin edilmiş, ancak bu görevi dokuz ay sürmüştür. Ayrıca Endülüs’te iktidarı elinde bulunduran Âmirîler ailesinden Abdülmelik el-Muzaffer zamanında (1002-1008) bir süre vezirlik yapmıştır. İbn Futays, Berberî ayaklanması sırasında Zilkade 402’de (Mayıs-Haziran 1012) vefat etti.
İyi bir hadis tenkitçisi olan İbn Futays’ın cerh ve ta‘dîl yanında tefsir ve fıkıh sahasında da başarılı çalışmalar yaptığı belirtilmiş, rivayetlerini ezberinden okuduğu ve bunları kâtipleriyle birlikte camide hazır bulunanlara da yazdırdığı zikredilmiştir. Ayrıca devrinde Endülüs’ün en zengin kütüphanesine sahip olduğu, kitaplarını çok iyi koruyup ödünç dahi vermediği, görüp beğendiği her kitabı hemen satın aldığı veya kâtiplerine yazdırarak kütüphanesine kazandırdığı bilinen İbn Futays’ın kütüphanesi ölümünden sonra Kurtuba Camii’nde satışa çıkarılmış, bir yıl süren bu satıştan 40.000 dinar elde edilmiştir (İbn Beşküvâl, I, 310).
İbn Futays, çeşitli konularda her birinin hacimli olduğu belirtilen (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 211-212) pek çok eser kaleme almış olup bunlardan bazıları şunlardır:
Müsnedü ĥadîŝi Muĥammed b. Fuŧays, Müsnedü Ķāsım b. Aśbaġ, el-ǾAvâlî, el-Kelâm Ǿale’l-icâze ve’l-münâvele, el-Ķıśaś ve’l-esbâb elletî nezele min eclihe’l-Ķurǿân, en-Nâsiħ ve’l-mensûħ, AǾlâmü’n-nübüvve ve delâlâtü’r-risâle, Kerâmâtü’ś-śâliĥîn ve muǾcizâtühüm, el-Meśâbîĥ fî feżâǿili’ś-śaĥâbe, Feżâǿilü’t-tâbiǾîn lehüm bi-iĥsân, Kitâbü’l-İħve mine’l-muĥaddiŝîn mine’ś-śaĥâbe ve’ŧ-ŧâbiǾîn ve men baǾdehüm mine’l-ħâlifîn.
BİBLİYOGRAFYA:
Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik (nşr. Abdülkādir es-Sahrâvî - Saîd Ahmed A‘rab), Tunus 1402/1982, VII, 181-183; İbn Beşküvâl, eś-Śıla, I, 309-312; Dabbî, Buġyetü’l-mültemis, s. 343; İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib, I, 216; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 1061; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 210-212; a.mlf., el-Ǿİber, II, 201; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 401-420, s. 60-61; Safedî, el-Vâfî, XVIII, 256-257; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, III, 4-5; Nübâhî, Târîħu ķuđâti’l-Endelüs (nşr. Meryem Kāsım Tavîl), Beyrut 1415/1995, s. 116; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IV, 231; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Lecne), s. 415; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn (Lecne), I, 291-292; Keşfü’ž-žunûn, I, 76; II, 1276; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 163; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 515; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 102; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 101; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, V, 186; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 272; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 86, 218.
Talat Sakallı