İBN HALFÛN

(ابن خلفون)

Ebû Bekr (Ebû Abdillâh) Muhammed b. İsmâîl b. Muhammed el-Ezdî el-Endelüsî (ö. 636/1239)

Hadis hâfızı.

555’te (1160) Endülüs’ün batısında Atlas Okyanusu kıyısındaki Evnebe köyünde doğdu. Muhtemelen dördüncü dedesi olan Halfûn’a (Halefûn) nisbetle İbn Halfûn diye tanındı. İşbîliye’ye (Sevilla) yerleşti. İbn Beşküvâl, Ahmed b. Yahyâ ed-Dabbî, Ebû Bekir İbnü’l-Ced, İbn Zerkūn, Ebû Bekir en-Neyyâr, Ebü’l-Abbas b. Mikdâm, Ebü’l-Bekā Yaîş b. Kadîm gibi âlimlerden hadis dinledi; Ebü’l-Kāsım b. Melcûm’dan icâzet aldı. İbn Müsdî, İbn Ebü’r-Rebî‘, Ebû Bekir İbn Sittünnâs (Seyyidünnâs) ve Ruaynî onun talebelerinden bazılarıdır. İbnü’l-Ebbâr, kendisiyle 626 (1229) yılının ramazan ayında İşbîliye’de kitapçılar çarşısında karşılaştığını, ancak ondan hadis dinlemediğini belirtmiştir. Endülüs’ün değişik yörelerinde yaptığı kadılıklarla takdir toplayan İbn Halfûn gözlerini kaybettikten sonra Zilkade 636’da (Haziran 1239) doğduğu köyde vefat etmiştir.

İbn Halfûn, rivayet konusunda titiz davranan ve hadis ilimlerini iyi bilen bir âlim olup kendisinden İşbîliye’de uzun süre faydalandığını söyleyen Ruaynî de onun bu yönüne işaret etmiş, münekkit hâfızlardan ve bu sahanın son temsilcilerinden biri olduğunu söylemiştir. Zehebî ise İbn Halfûn’un herhangi bir rivayetinin kendisine ulaşmadığını, ancak Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin bir şahıs aracılığı ile ondan bazı hadisler rivayet ettiğini belirtmiştir (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 72).

Eserleri. 1. Esmâǿü şüyûħi’l-İmâm Mâlik b. Enes. İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿında kendilerinden rivayette bulunduğu şeyhlerle onların hocaları ve talebeleri hakkında bilgi veren eser Muhammed Zeynühüm Muhammed Azb tarafından neşredilmiş (Kahire 1990), ancak Abdülazîz es-Sâvrî bu neşrin hemen her satırında hatalar bulunduğunu ortaya koymuştur (ǾÂlemü’l-kütüb, XIII [1412/1992], s. 191-200). 2. el-Müfhim fî (el-MuǾlim bi-esmâǿi) şüyûħi’l-Buħârî ve Müslim. Buhârî ile Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’lerindeki şeyhleriyle ilgili olan bu çalışmanın iki cilt olduğu belirtilmekte, eserin 655’te (1257) istinsah edilen bir nüshası Ezher Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Mustalah, nr. 374). 3. el-Münteķā fî ricâli’l-ĥadîŝ (el-Münteķā fî esmâǿi’l-eǿimmeti’l-merđıyyîn ve’ŝ-ŝiķāti’l-muĥaddiŝîn ve’r-ruvâti’l-müştehirîn mine’t-tâbiǾîn femen baǾdehüm, el-Münteķā fî esmâǿi’r-ricâl). Beş (veya dört) cilt olduğu belirtilmektedir (İbnü’l-Ebbâr, I, 350; Ruaynî, IV, 54).

İbn Halfûn’un bunlardan başka kaynaklarda şu eserleri zikredilmektedir: et-Taķrîb fî Ǿulûmi’l-ĥadîŝ ve


şürûŧihî ve śıfati ruvâtihî (ǾUlûmü’l-ĥadîŝ ve śıfâtü neķaletih), Müsnedü ĥadîŝi Mâlik b. Enes, Telħîśu eĥâdîŝi’l-Muvaŧŧaǿ, et-TaǾrîf bi-esmâǿi aśĥâbi’n-nebî Ǿaleyhi’s-selâm, el-Muħarrec ĥadîŝühüm fî Kitâbi’l-CâmiǾ li’l-Buħârî ve’l-Müsnedi’ś-śaĥîĥ li-Müslim b. el-Ĥaccâc, Şüyûħu Ebî Dâvûd es-Sicistânî, Şüyûħu Ebî ǾÎsâ et-Tirmiźî, Şüyûħu Ebî Muĥammed b. el-Cârûd elleźîne revâ Ǿanhüm fî Kitâbihi’l-Münteķā, RefǾu’t-temârî fî esmâǿi men tüküllime fîhi min ricâli’l-Buħârî, oğlu Ebû Ca‘fer için kaleme aldığı ErbaǾûne ĥadîŝ, Eġālîŧu Yaĥyâ b. Yaĥyâ el-Endelüsî fî Muvaŧŧaǿi Mâlik rivâyetühû Ǿanh, eŝ-Ŝiķāt, Kitâb fi’l-fıķh, Meşyeħatü İbn Zerķūn.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Halfûn, Esmâǿü şüyûħi’l-İmâm Mâlik b. Enes (nşr. M. Zeynühüm M. Azb), Kahire 1990, neşredenin girişi, s. 6-7; İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 350; Ali b. Muhammed er-Ruaynî, Bernâmecü şüyûħi’r-RuǾaynî (nşr. İbrâhim Şebbûh), Dımaşk 1381/1962, IV, 54-55; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 71-72; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, IV, 1400-1401; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 631-640, s. 284-285; Safedî, el-Vâfî, II, 218; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 492-493; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 185; Îzâĥu’l-meknûn, I, 119; II, 530, 570; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 114; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 210, 247, 419, 442; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 181; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 261; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 61; Sezgin, GAS, I, 463-464; Abdülazîz es-Sâvrî, “Esmâǿü şüyûħi’l-İmâm Mâlik b. Enes li’bn Ħalfûn”, ǾÂlemü’l-kütüb, XIII, Tâif 1412/1992, s. 191-200; a.mlf., “İbn Ħalefûn el-Evnebî min aǾlâmi’l-ĥadîş bi’l-Endelüs”, Âfâķu’ŝ-ŝeķāfe ve’t-türâŝ, IV/14, Dubai 1417/1996, s. 72-89.

Abdülkadir Şenel