İBN HAMDÂN

(ابن حمدان)

Ebû Abdillâh Necmüddîn Ahmed b. Hamdân b. Şebîb el-Harrânî en-Nümeyrî (ö. 695/1295)

Hanbelî fakihi ve muhaddis.

603 (1206) yılında Harran’da doğdu. Fakih olan babasının yanı sıra İbn Ebü’l-Fehm ve İbn Cümey’den fıkıh dersleri aldı. Ayrıca Harran’da Ruhâvî, Fahreddin İbn Teymiyye, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir b. Rûzbe el-Kalânisî; Halep’te Ebü’l-Haccâc Şemseddin Yûsuf b. Halîl ed-Dımaşkī; Şam’da Sâinüddin İbn Asâkir, Seyfüddevle Ebû Abdullah Muhammed b. Gassân el-Hazrecî ve Hasan b. Yahyâ b. Sabbâh el-Mahzûmî; Kudüs’te Ebû Ali Hasan b. Ahmed el-İvekî gibi muhaddislerden hadis dinledi. Amcasının oğlu Mecdüddin İbn Teymiyye ile ilmî müzakereler yaptı. Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Mes‘ûd b. Ahmed el-Hârisî, Birzâlî ve İbn Seyyidünnâs gibi birçok âlim kendisinden rivayette bulundu.

Döneminin önemli muhaddis ve fakihlerinden kabul edilen İbn Hamdân, Hanbelî fıkhının fürû ve usulü yanında hadis, kelâm, hilâf, münazara, cebir ve edebiyat alanında da geniş bilgi sahibiydi. Çeşitli ilim merkezlerine yaptığı seyahatler sonunda yerleştiği Kahire’de bir müddet kadı nâibliği yaptı. Hayatının son dönemlerinde gözlerini kaybetti ve 6 Safer 695 (15 Aralık 1295) tarihinde vefat etti.

Eserleri. 1. Śıfatü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Fetvada, fetva veren ve soran kişilerde aranan şartları açıklayan yedi bölümlük küçük hacimli bir eser olup hadisleri Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî tarafından tahrîc edilerek yayımlanmıştır (Dımaşk 1380/1960, 1397/1977, 1404/1984). 2. er-RiǾâyetü’l-kübrâ. Hanbelî fıkhına dair olup II. cildine ait bir nüshası Chester Beatty Library’de (nr. 3541) bulunmaktadır. İbn Hamdân’ın Hanbelî fıkhıyla ilgili olarak er-RiǾâyetü’ś-śuġrâ adlı bir eser daha kaleme aldığını belirtmektedir.

Müellifin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: el-CâmiǾu’l-muttaśıl fî meźhebi Aĥmed, el-Îcâz fi’l-fıķhi’l-Ĥanbelî, el-Vâfî, Muķaddime fî uśûli’d-dîn, Ķaśîde fi’s-sünne, en-Nihâye, Şerĥu’l-MuķniǾ. İbn Hamdân’ın biyografisine dair kaynaklarda geçmeyen, ancak Kâtib Çelebi tarafından kendisine nisbet edilen (Keşfü’ž-žunûn, I, 565, 567)


CâmiǾu’l-fünûn (Ǿulûm) ve selvetü’l-maĥzûn adlı coğrafyaya dair eserin (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3834, 176 varak, nr. 3835, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 780; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, II, 162; Suppl., II, 161-162) ona aidiyeti, gerek İbn Hamdân’ın coğrafyayla ilgilendiğine dair bir bilgi bulunmaması, gerekse bazı çağdaş araştırmalarda (Rosen, s. 175; Krachkowsky, I, 389; Sarton, III, 804) eserin müellifinin 732’de (1332) hayatta bulunduğunun kaydedilmesi sebebiyle oldukça şüpheli görünmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Zehebî, el-Ǿİber, III, 385; a.mlf., Düvelü’l-İslâm, Beyrut 1405/1985, s. 391; a.mlf., el-MuǾîn fî ŧabaķāti’l-muĥaddiŝîn (nşr. Hemmâm Abdurrahîm Saîd), Amman 1404/1984, s. 222; Safedî, el-Vâfî, VI, 360; İbn Receb, eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Kahire 1372/1953, II, 331-332; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, I, 290-291; Süyûtî, Ĥüsnü’l-muĥâđara, I, 480; Keşfü’ž-žunûn, I, 267, 565, 567, 908; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 428-429; V. Rosen, Notices sommaires des manuscrits arabes du Musée Asiatique, St. Péetersbourg 1881, s. 175-177; Brockelmann, GAL, II, 162; Suppl., I, 691; II, 161-162; A. J. Arberry, A Handlist of the Arabic Manuscripts in the Chester Beatty Library, Dublin 1958, III, 20; I. Krachkowsky, Târîħu’l-edebi’l-coġrâfiyyi’l-ǾArabî (trc. Selâhaddin Osman Hâşim), Kahire 1963-65, I, 388-389; II, 502; Sarton, Introduction, III, 804-805; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 362; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-münađđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Câsim ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 39.

Kâmil Yaşaroğlu