İBN HİCCÎ
(ابن حجّي)
Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alâiddîn Hiccî b. Mûsâ es-Sa‘dî ed-Dımaşkī (ö. 816/1413)
Muhaddis, tarihçi ve Şâfiî fakihi.
4 Muharrem 751’de (14 Mart 1350) Dımaşk’ta doğdu (Nuaymî, I, 139; İbn Tolun, I, 178). Kur’an’ı ezberledikten sonra başta babası olmak üzere Şemseddin İbn Kādî Şühbe ve Bahâeddin Ebü’l-Bekā Muhammed gibi âlimlerden fıkıh okudu. Hadis öğrenimini Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr ve İbn Râfi‘in yanında tamamladı; ayrıca aralarında İmâdüddin eş-Şîracî, Ahmed b. İsmâil, İbnü’l-Mülakkın, Muhammed b. Humeyd’in de bulunduğu Kudüs, Medine, Ba‘lebek ve Halep gibi şehirlerin muhaddislerinden icâzet aldı. Hadis ve fıkıh yanında tarihle de ilgilenerek Dımaşk’ın meşhur âlimlerinden biri oldu ve şehrin Şâfiî mezhebine bağlı medreselerinin çoğunda müderrislik yaptığı gibi kadı nâibliğini ve Emeviyye Camii’nin hatipliğini de yürüttü. Birçok defa Kahire’ye giderek hadis rivayet edip ders ve fetva verdi. Bu seyahatlerinin sonuncusunu, sekiz yıl sonra Memlük tahtına çıkacak olan o sıradaki Dımaşk Nâibi el-Melikü’l-Müeyyed Şeyh el-Mahmûdî’nin Sultan el-Melikü’n-Nâsır Ferec b. Berkūk’a yolladığı mektubu götürmek için yaptı. Bu arada Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî ile karşılaştı ve onun Taġlîķu’t-TaǾlîķ adlı kitabını ezberledi. Dımaşk’a döndükten sonra kadılığı bıraktı; kendisine birçok defa kādılkudâtlık makamının teklif edilmesine rağmen kararından vazgeçmedi ve geri kalan ömrünü ibadetle ve kitap yazmakla geçirdi. Öğrencileri arasında Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe ve oğlu Bedreddin İbn Kādî Şühbe de bulunmaktadır.
Eserleri. ez-Źeyl Ǿalâ Târîħi İbn Keŝîr (Târîħu İbn Ĥiccî). İbn Hiccî’ye “müerrihu’l-İslâm” denilmesine yol açan en önemli çalışmasıdır; 741 (1340) yılından itibaren ay ay olaylar hakkında bilgi verip her ay vefat eden meşhur şahsiyetleri tanıtır. İbn Hiccî, İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye adlı tarihine zeyil olarak hazırladığı kitabında 741-747 (1340-1346) ve 769-816 (1368-1413) yılları arasındaki olayları konu edinmiş, eksik kalan 748-768 (1347-1367) yılları arasının yazılmasını ise öğrencisi Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe’den istemiştir; o da bu kısmı ve 816’dan (1413) 840 (1437) yılına kadar meydana gelen olayları ekledikten sonra
zeyli yeniden kaleme almıştır (İbn Kādî Şühbe, IV, 13; Keşfü’ž-žunûn, II, 1122-1123). İbn Hacer’in İnbâǿü’l-ġumr’u yazarken çok faydalandığı bu eserden İbn Tolun et-Târîħu’t-teźyîl adıyla bahseder (el-Ķalâǿidü’l-cevheriyye, I, 181). Kitabın yazma nüshası ilk bulunduğunda (Berlin Staatsbibliothek, nr. 9458) İbn Hacer el-Askalânî’ye nisbet edilmiş, daha sonra Wilhelm Ahlwardt eserin İbn Hiccî’ye ait olduğunu ortaya koymuştur (Verzeichnis, IX, 65-66). Muhtemelen iki cilt hacmindeki kitabın II. cildini oluşturan bu nüsha, 769-815 (1368-1412) yılları arasındaki olayları ve vefeyât konularını içermektedir; ancak 805-808 (1402-1406) yılları arası eksiktir.
İbn Hiccî’nin diğer eserleri zamanımıza ulaşmamış olup kaynaklardan onun geleneğe uyarak hadis aldığı hocalarının ve okuduğu ders kitaplarının isimlerini el-MuǾcem adlı eserinde bir araya getirdiği, zamanındaki Dımaşk medreseleri hakkında kaleme aldığı ed-Dâris min aħbâri’l-medâris adlı kitabında bu medreseleri kurup vakfeden kimselerle oralarda ders veren âlimlerin hayat hikâyelerini anlattığı, Şemseddin İbn Abdülhâdî’nin el-Muĥarrer adlı eserinin bazı bölümlerini şerhettiği, bir reddiyede İsnevî’nin el-Mühimmât ve’l-elġāz adlı eserindeki birçok yanlışı ortaya koyduğu ve ilimlerin faydaları üzerine CemǾu’l-müfteriķ adlı bir eserle hocası İbn Râfi‘in Vefeyât’ına bir zeyil yazdığı öğrenilmektedir (Nuaymî, I, 143; İbnü’l-İmâd, VII, 117). Bazan İbn Hacer el-Askalânî’ye nisbet edilmekle birlikte yazma nüshalarının çoğunda müellifi Zeynülkudât Ahmed b. Muhammed el-Hiccî (el-Hacerî) olarak kaydedilen el-Münebbihât Ǿale’l-istiǾdâd li-yevmi’l-mîǾâd adlı eserin de İbn Hiccî’ye ait olması muhtemeldir (Abdüssettâr eş-Şeyh, s. 481; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, I, 394-395).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, IV, 12-14; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, I, 3; VII, 121-124; Sehâvî, el-İǾlân bi’t-tevbîħ, s. 310-311; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 138-143; İbn Tolun, el-Ķalâǿidü’l-cevheriyye fî târîħi’ś-Śâlihiyye (nşr. M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1401/1980, I, 178-182; Keşfü’ž-žunûn, I, 277; II, 1122-1123; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 116-118; Ahlwardt, Verzeichnis, IX, 65-66; Brockelmann, GAL, II, 63; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 105; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 229-230; Abdüssettâr eş-Şeyh, el-Ĥâfıž İbn Ĥacer el-ǾAsķalânî, Dımaşk 1412/1992, s. 481; Şâkir Mahmûd Abdülmün‘im, İbn Ĥacer el-ǾAsķalânî, Beyrut 1417/1997, I, 394-395; Muhammed Abd-i Alî, “İbn Ĥiccî”, DMBİ, III, 336-338.
Sabri Hizmetli