İBN HİLÂL el-MAKDİSÎ
(ابن هلال المقدسي)
Ebû Mahmûd Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hilâl el-Makdisî (ö. 765/1364)
Muhaddis.
714’te (1314) Kudüs’te doğdu. Sûfî İbrâhim el-Havvâs’ın (ö. 291/903) soyundan geldiği için Havvâsî nisbesiyle de anılır (Zehebî, s. 33). Kudüs, Dımaşk ve Kahire gibi ilim merkezlerinde hadis öğrendi ve bu sahada temayüz etti. Zehebî’den İbn Mâce’nin es-Sünen’ini okudu; İbn Seyyidünnâs, Birzâlî, Alâî ve Zeynüddin el-Irâkī’den ders aldı. Memlükler döneminde Şam valiliği yapan Tenkīz’in 729’da (1329) Kudüs’te inşa ettirdiği Tenkīziyye Medresesi’nde Alâî’nin ölümünden (761/1359) sonra hadis hocalığına başladı ve hayatının sonuna kadar görevini sürdürdü. Bu medresede hadis hocalığı yapmak için âlî rivayetleri semâ yoluyla almanın ve onları iyi zaptetmenin şart olduğu (MevsûǾatü’l-Filisŧîniyye, III, 17) göz önüne alınırsa İbn Hilâl’in hadis ilmindeki yerinin önemli olduğu anlaşılır. Şâfiî fukahasından olduğu belirtilen ve fazilet sahibi bir âlim olarak nitelendirilen İbn Hilâl el-Makdisî, Rebîülâhir 765’te (Ocak 1364) Mısır’da vefat etti. İbn Hacer ise onun Kudüs’te öldüğünü kaydetmektedir.
Eserleri. 1. Müŝîrü’l-ġarâm ilâ ziyâreti’l-Ķuds ve’ş-Şâm. 23 Şâban 752’de (15 Ekim 1351) Kudüs’te tamamlanan eser, Filistin tarihi ve Kudüs’ün fazileti hakkında telif edilen ilk önemli kaynaklardan olup birinci kısmında Şam’ın sınırları ve faziletleri, ikinci kısmında Mescid-i Aksâ ile ilgili tarihî bilgiler ve onun faziletleri anlatılmaktadır. Muhammed b. Ammâr b. Muhammed el-Mâlikî eseri Müntehe’l-merâm fî taĥśîli Müŝîri’l-ġarâm adıyla ihtisar etmiştir. Kemâleddin es-Süyûtî ile Ebü’l-Yümn el-Uleymî’nin geniş ölçüde faydalandığı kitabın 5-7. fasıllarını ilk defa Guy Le Strange İngilizce tercümesiyle birlikte (bk. bibl.), daha sonra Ahmed el-Hâlidî (Yafa 1946) ve Ahmed el-Hâtimî (Beyrut 1415/1994) tamamını neşretmişlerdir. Müŝîrü’l-ġarâm’ın kaynakları ve muhtevasıyla ilgili bir çalışma da Conrad Koening tarafından yapılmıştır (Islamic Geography, LXXIV, 147-177). 2. el-Miśbâĥ fi’l-cemǾ beyne’l-Eźkâr ve’s-Silâĥ. Nevevî’nin el-Eźkâr’ı ile İbnü’l-İmâm’ın Silâĥu’l-müǿmin fi’d-duǾâǿ ve’ź-źikr adlı eserlerinden seçme dua ve zikirleri ihtiva etmekte olup yazma nüshalarından biri Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde (nr. 1193), bir diğeri Berlin’de (nr. 3705) bulunmaktadır (Brockelmann, GAL, II, 162). 3. İntihâǿü’s-senen ve’ktifâǿü’s-Sünen. Ebû Dâvûd’un es-Sünen’i üzerine yapılan bir şerhtir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1006). 4. İktifâǿü’l-minhâc fî eĥâdîŝi’l-miǾrâc (a.g.e., I, 136). 5. ǾUcâletü’l-Ǿâlim min kitâbi’l-MeǾâlim. Hattâbî’nin MeǾâlimü’s-sünen’inin muhtasarıdır (a.g.e., II, 1005). 6. İfhâmü’l-mümârî bi-aħbâri Temîm ed-Dârî. Temîm ed-Dârî’nin Kudüs’e seyahatle ilgili rivayetlerini doğrulamak amacıyla yazılmıştır (MevsûǾatü’l-Filisŧîniyye, III, 370).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hilâl el-Makdisî, Müŝîrü’l-ġarâm ilâ ziyâreti’l-Ķuds ve’ş-Şâm (nşr. Ahmed el-Hâtimî), Beyrut 1415/1994, neşredenin girişi, s. 20-40; Zehebî, el-MuǾcemü’l-muħtaś bi’l-muĥaddiŝîn (nşr. M.Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 33; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 242; Takıyyüddin İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî içinde nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Dımaşk 1347, s. 148-150; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîħi’l-Ķuds ve’l-Ħalîl, Kahire 1283/1866, II, 499-550; Keşfü’ž-žunûn, I, 136; II, 1005, 1006, 1589, 1707; Brockelmann, GAL, II, 162; Suppl., II, 162; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 216; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 62-63; Conrad Koening, “Der Kitāb muŧīr al-ġarām ilā zijāra al-Ķuds wa’š-Šamdes Šihābeddīn Abū Maĥmūd Aĥmed al-Muķaddasī”, Islamic Geography (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, LXXIV, 147-177; Guy Le Strange, “Description of the Noble Sanctuary at Jerusalem in 1470 A.D., by Kamâl (or Shams) ad Dîn as Suyûtî, Extracts Re-Translated”, JRAS, sy. 19 (1887), s. 247-305 (aynı makale için bk. Islamic Geography [ed. Fuat Sezgin], Frankfurt 1993, LXXIII, 139-199); Mv.Fs., I, 106; el-MevsûǾatü’l-Filisŧîniyye, Beyrut 1990, II, 611-612; III, 14, 17, 337, 370; VI, 810.
Nuri Topaloğlu