İBN KÎRÂN

(ابن كيران)

Ebû Abdillâh Muhammed Tayyib b. Abdülmecîd b. Abdisselâm b. Kîrân (ö. 1227/1812)

Faslı Mâlikî fakihi ve Arap edebiyatçısı.

1172’de (1758) doğdu. Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. İbn Sûde et-Tâvüdî, Muhammed b. Hasan el-Bennânî, Abdülkādir İbn Şakrûn, Cessûs ve Muhammed el-Hevvârî’den ders aldı. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Ebü’l-Feyz Hamdûn İbnü’l-Hâc, Ebü’l-Abbas İbn Acîbe et-Tıtvânî, Abdülkādir b. Ahmed el-Kûhin el-Fâsî ve Muhammed et-Tihâmî el-Bûrî sayılabilir. Dönemin Fas hükümdarı Mevlây Süleyman kendisine büyük bir ilgi göstermiş, derslerinde bulunmuş ve zaman zaman fikirlerine başvurmuştur. İbn Kîrân 17 Muharrem 1227 (1 Şubat 1812) tarihinde Fas’ta vefat etti ve Ravzatülulemâ Kabristanı’nda Vezir Muhammed b. Abdülvehhâb el-Gassânî’nin mezarı yakınına defnedildi.

Eserleri. 1. Ĥâşiye Ǿalâ Evđaĥi’l-mesâlik. İbn Mâlik et-Tâî’nin Arap gramerine dair el-Elfiyye adlı manzum eserine İbn Hişâm en-Nahvî tarafından yazılan şerhin hâşiyesidir (Fas 1315). 2. Manžûme fi’l-mecâz ve’l-istiǾâre (Fas 1317). Talebesi Bûrî’nin bu esere yazdığı şerh üzerine Muhammed b. Muhammed el-Vezzânî bir hâşiye kaleme almıştır (Fas, ts.). 3. Şerĥu Elfiyyeti’l-ǾIrâķī fi’s-sîre. Hâfız Zeynüddin el-Irâkī’nin eserinin şerhidir (el-Hizânetü’l-âmme [Rabat], nr. 559). 4. Şerĥu’l-Mürşidi’l-muǾîn. İbn Âşir el-Fâsî’nin el-Mürşidü’l-muǾîn Ǿale’ż-żarûrî min Ǿulûmi’d-dîn adlı eserinin şerhidir (Fas 1296, 1311). 5. Risâle fî defǾi vaśmeti’ş-şirk Ǿan cumhûri müslimi’l-Ǿaśr (Mektebetü Câmii’z-Zeytûne [Tunus], nr. 1434/3). 6. Risâle fi’l-elġāz (el-Hizânetü’l-âmme [Rabat], nr. 657/d). 7. Şerĥu’l-Ħarîde fi’l-manŧıķ. Öğrencilerinden Ebü’l-Feyz Hamdûn İbnü’l-Hâcc’ın manzum eserinin şerhi olup İbnü’l-Hâcc’ın oğlu Muhammed’in yazdığı diğer şerhle birlikte basılmıştır (Fas 1326). 8. Şerĥu’l-ErbaǾîne ĥadîŝen. Nevevî’nin eserindeki son on hadise yazdığı şerh olup diğer otuz hadisin onar tanesini de üç ayrı âlim şerhetmiştir (Fas, ts.). 9. Urcûze fi’l-istiǾâre (Fas 1310). Esere Muhammed b. Muhammed b. Abdülkādir Bennânî (Fas, ts.) ve Muhammed Bûrî


(Fas, ts.) birer şerh yazmış, Bûrî’nin şerhi üzerine de Ebü’l-Abbas İbnü’l-Hayyât bir hâşiye kaleme almıştır (Fas 1316, 1324). 10. Ǿİķdü nefâǿisi’l-leǿâl fî taĥrîki’l-himemi’l-Ǿavâlî ile’s-sümüv ilâ merâtibi’l-kemâl (Fas, ts.). 11. Taķyîdün Ǿacîb ve taĥrîrün ġarîb fi’l-farķ beyne ismi’l-cins ve Ǿalemi’l-cins ... (Fas, ts.). 12. ŞuǾabü’l-îmân (Fas, ts.). 13. Menâsikü’l-ĥac (Fas, ts.).

İbn Kîrân’ın, müminlere nasihatlerin yer aldığı küçük bir risâlesi (el-Hizânetü’l-âmme [Rabat], nr. K 1072) ve bazı sûrelerin tefsirinden (el-Hizânetü’l-âmme [Rabat], nr. K 1379, 1673, 2534) başka el-Ĥikemü’l-ǾAŧâǿiyye’ye, eś-Śalâtü’l-Meşîşiyye’ye ve İĥyâǿü Ǿulûmi’d-dîn’in ilim ve iman kitaplarına birer şerhle diğer bazı eserler yazdığı da kaynaklarda zikredilmektedir (bk. İbn Sûde, VII, 2487).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî, Selvetü’l-enfâs, Fas 1316/1898, III, 2 vd.; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 376; Brockelmann, GAL Suppl., II, 873; Muhammed Dâvûd, Târîħu Tıŧvân, Tıtvân 1379/1959, VI, 199, 200, 215; Abdullah Kennûn, en-Nübûġü’l-Maġribî fi’l-edebi’l-ǾArabî, Beyrut 1395/1975, I, 304; Abbas b. İbrâhim, el-İǾlâm, III, 118, 129; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 84, 292, 466, 490; II, 854, 981, 1152; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 178; Fevzî Abdürrezzâk, el-MaŧbûǾâtü’l-ĥaceriyye fi’l-Maġrib, Rabat 1986, s. 32, 36, 46, 47, 51, 61, 66, 68, 73, 75, 86, 107, 108, 110, 124-125, 192, 196, 197, 198; Sıddîk b. el-Arabî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti İbn Yûsuf bi-Merrâküş, Beyrut 1414/1994, s. 272; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, İtĥâfü’l-mütâliǾ bi-vefeyâti aǾlâmi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer ve’r-râbiǾ (MevsûǾatü aǾlâmi’l-Maġrib içinde, nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1417/1996, VII, 2487; Bustânî, DM, III, 484; “Ibn Kīrān”, EI² Suppl. (İng.), s. 390-391.

Saffet Köse