İBN NÂZIRÜ’l-CEYŞ
(ابن ناظر الجيش)
Takıyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdiddâim et-Teymî (ö. 786/1384)
Memlüklü devlet adamı.
Muhtemelen 726 (1326) yılında Kahire’de doğdu. Lakabını babasının görev unvanından alır. Dinî ilimler tahsil ettikten sonra kadı ve nâzırü’l-ceyş olan babasının sağlığında Dîvân-ı İnşâ’da kâtibü’d-destliğe girerek devlet hizmetine başladı ve bu görevini Bahrî Memlük sultanları el-Melikü’l-Mansûr Selâhaddin Muhammed (1361-1363) ve el-Melikü’l-Eşref Şa‘bân (1363-1376) dönemlerinde de sürdürdü. el-Melikü’l-Mansûr Alâeddin Ali tarafından 778 (1376) yılında babasının yerine nâzırü’l-ceyş tayin edildi ve ömrünün sonuna kadar bu görevde kaldı.
Sultan Berkuk’un birinci saltanatı sırasında öldü. Dîvân-ı İnşâ’daki yazışmalarda, müslüman ve yabancı hükümdarlara gönderilen mektuplarda onun tarafından hazırlananlar örnek alınmıştır.
İbn Nâzırü’l-Ceyş’in kaleme aldığı Kitâbü Teŝķīfi’t-TaǾrîf bi’l-muśŧalaĥi’ş-şerîf, divan kâtipleri için devletin divan ve resmî yazışma geleneğini açıklayan rehber mahiyetinde bir kitaptır ve müellifin kâtipliği sırasında yazılıp nâzırü’l-ceyşliğe getirildiği yıl tamamlanmıştır. Eser, İbn Fazlullah el-Ömerî’nin et-TaǾrîf bi’l-muśŧalaĥi’ş-şerîf’ini örnek alan ve bir bakıma onun zeyli gibi olan bir çalışmadır. Özellikle yedinci bölümü Memlükler’de büyük hükümdarlara hangi lakaplarla hitap edildiğini göstermesi açısından önemlidir. İbn Nâzırü’l-Ceyş kitabına kendi dönemiyle ilgili şahsî tecrübelerini de aktarmıştır. Kalkaşendî’nin çokça faydalandığı ve kaynakları arasında adını verdiği eser Rudolf Vesely´ tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1987).
BİBLİYOGRAFYA:
Kalkaşendî, Śubĥu’l-aǾşâ, I, 7; IV, 107, 116, 208, 210, 212; VI, 85; VII, 260, 267; IX, 320; X, 183; XIII, 315; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, II, 158-171; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 152, 227, 238, 239, 301; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 291; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, V, 193; P. M. Holt, “Rudolf Vesely (ed.): Ibn Nāžir al-Ğayš: Kitāb Tatqīf al-ta‘rīf bi’l-muśŧalaĥ āl-ša-rīf”, BSOAS, LII/3 (1989), s. 623; H. Eisenstein, “Kitāb tatqīf al-taǾrīf bi’l-muśŧalaĥ al-šarīf par Taqī al-Dīn ǾAbd al-Raĥmān b. Muĥibb al-Dīn Muĥammad al-Taymī al-Ĥalabī, appelé Ibn Nā-žir al-ğayš”, WZKM, LXXIX (1989), s. 286-287; C. E. Bosworth, “Ibn Nāžır al-Ғјayѕћ”, EI² Suppl. (İng.), s. 395; Nâhid Zaferî, “İbn Nâžırü’l-Ceyş”, DMBİ, V, 19.
Asri Çubukçu