İBN VESÎĶ
(ابن وثيق)
Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed b. Abdirrahmân el-İşbîlî (ö. 654/1256)
Kıraat âlimi.
567’de (1171-72) İşbîliye’de (Sevilla) doğdu. Üçüncü ceddi Vesîķ’a nisbetle İbn Vesîķ diye meşhur oldu; Endelüsî, Mağribî ve Ümevî nisbeleriyle de anıldı. İbnü’l-Cezerî’nin, diğer müellifler gibi çeşitli vesilelerle (meselâ bk. Ġāyetü’n-Nihâye, I, 379, 510) onu Ebû İshak künyesiyle andığı halde biyografisinde kendisinden Ebü’l-Kāsım diye söz etmesi bir zühul eseri olmalıdır. İbn Vesîķ, 597 (1201) yılında İşbîliye’de Ebü’l-Hasan Şüreyh b. Muhammed er-Ruaynî’nin torunu ve talebesi Ebü’l-Hüseyin Habîb b. Muhammed, diğer talebeleri Ebü’l-Abbas Ahmed b. Mikdâm er-Ruaynî ve Hâlis b. Türâb’dan kıraat tahsil etti ve İbn Şüreyh er-Ruaynî’nin el-Kâfî adlı eserini okudu. Bu hocalarından ve diğer bazı âlimlerden hadis dinledi. Kaynaklarda İbn Vesîķ’ın çok seyahat ettiği, Musul, Şam ve Mısır’da kıraat dersleri verdiği zikredilir. 595 (1199) yılında Gazze’de yine Ebü’l-Hasan Şüreyh b. Muhammed’in bazı talebelerinden kırâat-i seb‘a okuduğu belirtilmişse de (İbnü’l-İmâd, V, 264) İşbîliye’deki tahsilinden iki yıl önce aynı üstadın talebelerinden okumak üzere Gazze’ye niçin gittiğini açıklamak zordur.
İbn Vesîķ, Ebû Amr ed-Dânî’nin et-Teysîr adlı eserini, bu eseri Dânî’nin talebesi Ahmed b. Muhammed el-Havlânî’den nakleden Ebû Abdullah Muhammed b. Saîd b. Zerkūn’dan aldığı icâzetle rivayet etmiştir. Ayrıca Ebû Ali Hasan b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdâdî’nin er-Ravża fi’l-ķırâǿâti’l-iĥdâ Ǿaşere’sini rivayet ettiği zikredilmiş olup (İbnü’l-Cezerî, I, 24), rivayet zincirinde İbn Vesîķ ile müellif arasında yer alan isimler şunlardır: Habîb b. Muhammed -Ebü’l-Hasan Şüreyh b. Muhammed er-Ruaynî- İbn Şüreyh er-Ruaynî.
İbn Vesîķ’tan kıraat okuyanlar arasında et-Tecrîd fi’t-tecvîd müellifi İbn Ebû Zehrân diye bilinen İmâdüddin Ali b. Ya‘kūb b. Şücâ‘ el-Mevsılî, Ali b. Zâhir el-Küftî, Yahyâ b. Fezâil el-İskenderânî, Muhammed b. Yahyâ b. Habâse, Muhammed b. Cevher et-Tel‘aferî gibi isimler bulunmaktadır. Tel‘aferî, İsmâil b. Sadaka, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Zübeyr el-Cîlî, Ebû Bekir b. Mesdî diye tanınan Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî de ondan hadis rivayet etmiştir. İbnü’l-Cezerî, Mekînüddin Abdullah b. Mansûr el-Esmer’in İskenderiye’de el-Câmiu’l-cüyûşî’de bir gece kırâat-i seb‘a ile ve cem‘ metoduyla İbn Vesîķ’tan hatme başladığını ve fecir doğduğunda hatmi tamamladığını zikrediyorsa da aynı rivayete yer veren Zehebî, bunu mümkün görmekle birlikte böyle bir şeyin gerçekleştiğine inanmadığını söylemiştir (MaǾrifetü’l-ķurrâǿ, III, 1301). Yine Zehebî’nin belirttiğine göre Reşîd el-Attâr, Mansûr b. Selîm, Mekînüddin Abdullah b. Mansûr el-Esmer ve Ahmed b. Abdülkādir ed-Demrâvî gibi şahsiyetler de ondan rivayette bulunmuşlardır (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 304).
Ebû Bekir b. Mesdî, İbn Vesîķ’ı bazı faziletleriyle övmüş, ancak bazı konuları birbirine karıştırdığını söylemiştir. Zehebî ise onun üstün bir kārî ve kıraat vecihleriyle illetleri konusunda üstat olduğunu belirtmiştir. Âlî isnâda sahip bulunduğu kaydedilen İbn Vesîķ, 4 Rebîülâhir 654’te (1 Mayıs 1256) İskenderiye’de vefat etti ve sahilde bir yere defnedildi (İbnü’l-Cezerî, I, 25).
Eserleri. 1. el-CâmiǾ limâ yuĥtâcü ileyhi min resmi’l-Muśĥaf. Hz. Osman’ın mushaflarının hattıyla ilgili olup kısa bir mukaddime ile genel kuralların incelendiği beş fasıldan sonra sırasıyla sûreler ele alınarak mushafın yazı özellikleri anlatılmaktadır. Gānim Kaddûrî Hamed’in tahkikiyle neşredilen (Bağdad 1408/1988) eser üzerinde Mustafa Göl metin tahkikini de ihtiva eden bir doktora çalışması yapmıştır (bk. bibl.). 2. Kitâb fî tecvîdi’l-ķırâǿe ve maħârici’l-ĥurûf. Ebü’s-Suûd Ahmed el-Fahrânî’nin tahkikiyle yayımlanmıştır (Kahire 1990).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Vesîķ, el-CâmiǾ limâ yuĥtâcü ileyhi min resmi’l-Muśĥaf (nşr. Gānim Kaddûrî Hamed), Bağdad 1408/1988, neşredenin girişi, s. 4-30; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 303-304; a.mlf., MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1301-1303; a.mlf., el-Ǿİber, III, 272; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 24-25, 379, 510; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 40; Süyûtî, Ĥüsnü’l-muĥâđara, I, 501; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 264; Mustafa Göl, İbn Vesîk ve Resm-i Kur’an Hakkındaki Eseri (doktora tezi, 1984), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 1-7.
Tayyar Altıkulaç