İBNÜ’d-DEYRÎ

(ابن الديري)

Ebü’s-Saâdât Sa‘düddîn Sa‘d b. Muhammed b. Abdillâh en-Nâblusî el-Makdisî (ö. 867/1463)

Hanefî fakihi.

17 Receb 768’de (19 Mart 1367) Kudüs’te doğdu. Nablus veya Kudüs yakınlarındaki Deyr adlı bir yere nisbetle İbnü’d-Deyrî diye anılır. Kur’ân-ı Kerîm’i hıfzettikten sonra Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin Kenzü’d-deķāǿiķ, Cemâleddin İbnü’l-Hâcib’in el-Muħtaśar ve Kādî İyâz’ın Meşâriķu’l-envâr adlı eserlerini ezberledi. Babasından ve Kemâleddin eş-Şürayhî, Hamîdüddin er-Rûmî, Kerîmüddin el-Karamânî, Alâeddin İbnü’n-Nakīb, Muhibbüddin el-Fâsî, Şemseddin İbnü’l-Hatîb’den fıkıh, usûl-i fıkıh, akaid, nahiv, meânî ve beyân okudu. Ebü’l-Hayr İbnü’l-Alâî, Şehâbeddin İbnü’l-Mühendis, Necmeddin İbnü’l-Keşk ve Burhâneddin İbn Cemâa’dan hadis dinledi. Ayrıca Şemseddin el-Konevî ve Hâfızüddin el-Bezzâzî ile görüşüp kendilerinden faydalandı.

Kudüs’te Muazzamiyye, Şerkesiyye ve Mencikiyye medreselerinde müderris ve yönetici olarak görev yapan İbnü’d-Deyrî ilki 788’de (1386) olmak üzere birçok defa hacca gitti. Dımaşk ve Kahire’ye seyahatlerde bulundu. Kahire’de Hanefî kādılkudâtı olan babasının ölümü üzerine (827/1424) bu şehre giderek yerleşti. Babasının görev yaptığı Müeyyediyye meşihatlığına getirildi, çeşitli medreselerde ders verdi. 842 (1438) yılında Bedreddin el-Aynî’nin yerine kādılkudâtlığa tayin edildi. Yöneticiler, ulemâ ve halk katında saygın bir mevkiye sahipti. Hatta İbnü’l-Hümâm ve Emînüddin el-Aksarâyî’ye onun yerine kādılkudâtlık teklif edildiğinde bunu uygun görmemişlerdi. Yirmi beş yıl sürdürdüğü görevi sırasında öğretimle de meşgul oldu ve her mezhepten birçok öğrenci yetiştirdi. Biyografisi hakkında en geniş bilgiyi veren talebesi Şemseddin es-Sehâvî 850’de (1446) bazı eserlerine hocasının takriz yazdığını belirtir. Hatîb el-Cevherî, İbnü’l-Kerekî, İbn Kutluboğa ve Burhâneddin İbn Ebû Şerîf onun tanınmış öğrencilerinden bazılarıdır. 866 yılı Şevvalinde (Temmuz 1462) kādılkudâtlık görevinden ayrılan İbnü’d-Deyrî, Sehâvî’nin kaydettiğine göre 9 Rebîülâhir 867’de (1 Ocak 1463) Kahire’de vefat etti ve Zâhir Hoşkadem Türbesi’nde toprağa verildi.

Eserleri. 1. el-Ĥabs fi’t-töhme ve’l-imtiĥân Ǿalâ ŧalebi’l-iķrâr ve ižhâri’l-mâl. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde (nr. 560/2) yazma nüshası bulunan eser basılmıştır (Kahire 1321). 2. es-Sihâmü’l-mâriķa fî kebidi’z-zenâdıķa. Sehâvî’nin bu adla zikrettiği eser (Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 560, vr. 48-100; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1635, vr. 1-41), Brockelmann tarafından ayrıca es-Sihâmü’l-ħâriķa fi’r-red Ǿale’z-zenâdıķa şeklinde de kaydedilmiştir (GAL Suppl., II, 144).

Kaynaklarda müellifin, Serûcî’nin el-Hidâye üzerine yaptığı tamamlanmamış şerhe “Eymân” bahsinden “Kitâbü’s-Siyer”de mürtedle ilgili başlığa kadar altı ciltlik bir tekmile yazdığı, ayrıca Şerĥu ǾAķāǿidi’n-Nesefî, el-Kevâkibü’n-neyyirât fî vuśûli ŝevâbi’ŧ-ŧâǾât ile’l-emvât, Risâle fî nevmi’l-melâǿike ve Ǿademih, el-Manžûmetü’n-NuǾmâniyye, Ķaśîde muħammese fî medĥi’n-nebî adlı eserleri kaleme aldığı belirtilmektedir. İbnü’d-Deyrî’nin cezbe ehli sûfîlerle


ilgili bir fetvası Köprülü Kütüphanesi’nde bir mecmua içinde bulunmaktadır (Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1630, vr. 125-129).

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, IX, 31-32; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, III, 249-253; a.mlf., eź-Źeyl Ǿalâ RefǾi’l-iśr (nşr. Cûde Hilâl - M. Mahmûd Subh), Kahire 1966, s. 127-140; Süyûtî, Nažmü’l-Ǿiķyân (nşr. Philip K. Hitti), New York 1927, s. 115-116; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîħi’l-Ķuds ve’l-Ħalîl, Amman 1973, II, 227-228; Temîmî, eŧ-Ŧabaķātü’s-seniyye, IV, 22-27; Keşfü’ž-žunûn, II, 1010, 1522; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 264; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 78-80; Serkîs, MuǾcem, I, 813; Brockelmann, GAL Suppl., II, 144; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 98-99; Rızâ Enzâbî Nejâd, “İbn Deyrî”, DMBİ, III, 525-526.

Ahmet Özel