İBNÜ’l-BÂGANDÎ
(ابن الباغندي)
Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. Süleymân el-Vâsıtî (ö. 312/925)
Hadis hâfızı.
Muhtemelen 212’de (827) Vâsıt’a bağlı Bâgand köyünde doğdu. Bâgandî nisbesiyle anılan babası Ebû Bekir Muhammed b. Süleyman ile kardeşi Ebû Abdullah Muhammed de muhaddisti. Temel dinî bilgileri ve ilk hadis derslerini babasından aldı. Fıkıh ve hadis tahsili amacıyla 227’de (842) Vâsıt’a gitti; Bağdat, Basra, Kûfe, Şam ve Mısır gibi ilim ve kültür merkezlerinde hadis tahsilini sürdürdü. Ahmed b. Ebü’l-Havârî, İbn Nümeyr, Ali b. Medînî, Ebû Bekir b. Ebû Şeybe, Ebü’l-Hasan b. Ebû Şeybe, Duhaym ve Hişâm b. Ammâr’dan ders aldı. Daha sonra ailesiyle birlikte Bağdat’a yerleşti ve hayatı boyunca hadis ilmiyle meşgul oldu. Hüseyin b. İsmâil el-Mehâmilî, İbn Ukde, Taberânî, Ebû Bekir el-İsmâilî, Hâkim el-Kebîr ve İbn Şâhin gibi muhaddisler kendisinden hadis rivayet ettiler. Hadis öğreniminde yazmak yerine ezberlemeyi tercih eden ve çok miktarda hadis ezberleyen, aynı zamanda kıraat ilmine de vâkıf olduğu belirtilen İbnü’l-Bâgandî 20 Zilhicce 312’de (19 Mart 925) Bağdat’ta vefat etti.
Pek çok âlimin Irak bölgesinin hâfızı kabul ettiği ve bazı hadis münekkitlerinin sika olarak değerlendirdiği İbnü’l-Bâgandî, isnadda bilerek tedlîs ve hadis metinlerinde bazan tashîf yapmakla suçlanmış, hadisleri birbirine karıştırdığı ileri sürülmüştür. İbn Adî, İbrâhim el-İsfahânî’nin onu yalancı saydığını söylemiş, talebesi Ebû Bekir el-İsmâilî de İbnü’l-Bâgandî’yi kasten yalan söylemekle itham etmediğini, fakat onun tedlîs ve tashîf yaptığını belirtmiştir. İbnü’l-Bâgandî’nin oğlu Ebû Zer Ahmed de Dârekutnî ve İbn Şâhin gibi muhaddislere hocalık yapan ve hadis konusunda babasından ileride olduğu söylenen bir hadis hâfızı idi.
Eserleri. 1. Müsnedü Emîri’l-müǿminîn ǾÖmer b. ǾAbdilǾazîz. Ömer b. Abdülazîz tarafından rivayet edilen hadislerin bir araya getirildiği, bir hadisin âlî isnadını göstermek için senedinde Ömer b. Abdülazîz’in bulunmadığı bazı rivayetlerin de yer aldığı eser (İbnü’l-Bâgandî, s. 93-94, 95, 96 vd.) altmış yedi rivayeti ihtiva etmekte olup ilk defa Hindistan’da neşredilmiş (Mültan 1340), daha sonra Muhammed Avvâme (Halep 1397; Dımaşk-Beyrut 1404/1984; Beyrut 1407) ve Muhammed Saîd b. Besyûnî Zağlûl (Kahire 1406/1986) tarafından yayımlanmıştır. 2. Mâ ravâhü’l-ekâbir Ǿani’l-eśâġir mine’l-muĥaddiŝîn mine’l-efrâd. Birinci cüzü Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Mecmua, nr. 109, vr. 220a-227a). 3. Emâlî fi’l-ĥadîŝ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûr, Hadis, nr. 150, 34 varak). 4. Ĥadîŝü Şeybân b. Ferrûħ ve ġayruhû. Altıncı cüzü Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 115, vr. 182a-195a).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Bâgandî, Müsnedü Emîri’l-müǿminîn ǾÖmer b. ǾAbdi’l-Ǿazîz (nşr. Muhammed Avvâme), Dımaşk-Beyrut 1404/1984, s. 93-94, 95, 96 vd.; ayrıca bk. tür.yer.; İbn Adî, el-Kâmil, VI, 2302; Hatîb, Târîħu Baġdâd, III, 209-213; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), I, 262; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 193-194; a.mlf., eđ-ĐuǾafâǿ, III, 97; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, I, 326; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, I, 111; Zehebî, Mîzânü’l-iǾtidâl, IV, 26-27; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 383-388; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 736-737; Safedî, el-Vâfî, I, 99; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 152; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 240; İbn Ha-cer, Lisânü’l-Mîzân, V, 360-362; a.mlf., TaǾrîfü ehli’t-taķdîs bi-merâtibi’l-mevśûfîn bi’t-tedlîs (nşr. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî), Riyad 1413/1993, s. 150-151; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 265; Brockelmann, GAL Suppl., I, 259; Sezgin, GAS, I, 172-173; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 27.
Salih Karacabey