İBNÜ’l-BÂZİŞ, Ebû Ca‘fer
(أبو جعفر ابن الباذش)
Ebû Ca‘fer Ahmed b. Alî b. Ahmed b. Halef el-Ensârî el-Gırnâtî (ö. 540/1145)
Kıraat âlimi.
Rebîülevvel 491’de (Şubat 1098) Gırnata’da (Granada) doğdu. Aslen Ceyyânlı (Jaen) bir aileden olup babası gibi o da ailenin lakabı olan Bâziş’e nisbetle İbnü’l-Bâziş diye meşhur oldu. Yetişme döneminde çevredeki bazı ilim merkezlerine seyahatler yapmakla birlikte hayatı Gırnata’da geçti. Henüz yedi yaşında iken, kıraat ilminde ilk hocası olan babası Ebü’l-Hasan İbnü’l-Bâziş’ten İmam Nâfi‘in râvisi Kālûn’un rivayeti üzerine dört hatim indirdi (el-İķnâǾ, I, 60). Bu arada Kur’an’ı ezberledi ve babasından fıkıh başta olmak üzere çeşitli ilimlerde faydalandı. Kurtuba’da (Cordoba) Ebü’l-Kāsım Halef
b. İbrâhim b. Nehhâs, İşbîliye’de (Sevilla) Ebû Bekir Ayyâş b. Halef ve Ebü’l-Hasan Şüreyh b. Muhammed er-Ruaynî’den kıraat okudu. Hocaları arasında Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Ceyyânî, Ebü’l-Kāsım Fazlullah b. Muhammed el-Ensârî gibi âlimler de bulunmaktadır. Kıraat ilminde 300 tariki öğrenerek uzmanlaştı (a.g.e., I, 123). Ebû Ali el-Gassânî ve Ebû Ali es-Sadefî’den icâzet aldı. Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali b. Hakem el-Gırnâtî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Hacrî, Ebû Hâlid Yezîd b. Muhammed b. Yezîd b. Rifâa el-Lahmî ve kendi oğlu Ebû Muhammed Abdülmün‘im gibi şahsiyetler onun talebelerinden bazılarıdır.
Fıkıh, hadis, cerh ve ta‘dîl, dil ve edebiyat gibi alanlarda da kendini yetiştiren İbnü’l-Bâziş kıraat konusuna özel bir ilgi gösterdi ve bu alanda derinleşerek zama-nın önde gelen âlimleri arasında yer aldı. İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî, kıraat tariklerini ondan daha titiz bir şekilde ele alan ve bu konuda daha isabetli seçim yapan bir âlim bulunmadığını söylerken (İbnü’l-Ha-tîb, I, 195) Zehebî Arap dilinde de önde olduğunu, İbnü’l-Cezerî ise aynı zamanda sika bir muhaddis sayıldığını zikretmiştir. Öğretim ve telif çalışmaları yanında Gırnata hatipliği görevini de yürüten İbnü’l-Bâziş 2 Cemâziyelâhir 540’ta (20 Kasım 1145) Gırnata’da vefat etti. Ölüm tarihi 542 olarak da kaydedilmiştir.
Eserleri. 1. el-İķnâǾ fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ. Müellifin belirttiğine göre (el-İķnâǾ, I, 48 vd.) Mekkî b. Ebû Tâlib’in et-Tebśıra fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ ve Ebû Amr ed-Dânî’nin et-Teysîr fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ adlı kitapları esas alınarak yapılmış bir çalışma olup Abdülmecîd Katâmiş’in tahkikiyle iki cilt halinde neşredilmiştir (Dımaşk 1403). İbnü’l-Bâziş eserine yeni bablar eklemiş, yer yer şerhler yapmış ve ona yeni bir düzen vermiştir. 2. eŧ-Ŧuruķu’l-mütedâvele. İbnü’l-Hatîb’in övgü ile sözünü ettiği bu çalışma müellifin vefatı sebebiyle tamamlanamamıştır. 3. Kitâbü’t-Tekbîr. Müellif bu kitabından el-İķnâǾ adlı eserinde bahsetmektedir (II, 819). 4. el-Fihris. İbn Hayr’ın zikrettiği bu eserde müellif babasının şeyhlerini bir araya getirmiştir. 5. el-Ġāye fi’l-ķırâǿât Ǿalâ ŧarîķı İbn Mihrân.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Bâziş, el-İķnâǾ, I, 48 vd., 60,123; II, 819; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, 9-26; Tâcü’l-Ǿarûs, “bźş” md.; İbn Hayr, Fehrese, s. 437; Dabbî, Buġyetü’l-mültemis, Kahire 1967, s. 200; Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1045-1046; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, I, 190-191; İbnü’l-Hatîb, el-İĥâŧa, I, 194-196; Fîrûzâbâdî, el-Bülġa fî terâcimi eǿimmeti’n-naĥv ve’l-luġa (nşr. Muhammed el-Mısrî), Küveyt 1407/1987, s. 60; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 83; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, I, 338; Keşfü’ž-žunûn, I, 140; II, 1192; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 84; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 132; Brockelmann, GAL Suppl., I, 723; Zehrâ Hüsrevî, “İbn Bâźiş”, DMBİ, III, 85-86.
Tayyar Altıkulaç