İBNÜ’l-CEZZÂR, Ebü’l-Hasan

(أبو الحسن ابن الجزّار)

Ebü’l-Hasen Nûrüddîn b. Alî b. Muhammed el-Mısrî (ö. 984/1576’dan sonra)

Çok yönlü âlim ve tarihçi.

Hayatı hakkında herhangi bir bilgi yoktur. el-Ķavlü’l-celî fî aħbâri Mıśr adlı eserinde hayırlı faaliyetlerini anlattığı Ali Paşa’nın, o dönemde Mısır valiliği yapan üç Ali Paşa’dan (Semiz Ali Paşa: 1549-1554; Hâdim Ali Paşa: 1558-1559; Sûfî Ali Paşa: 1563-1565) hangisi olduğu tesbit edilememekte, ancak onun âdil, muslih ve hayır sever kişiliğiyle tanınan Hâdim Ali Paşa’dan (Ahmed Hüseyin, III, 827) bahsettiği sanılmaktadır. Taĥśînü’l-menâzil adlı risâlesini hayatının son dönemlerinde Kahire’de meydana gelen 984 (1576) depremi vesilesiyle yazdığı göz önünde tutularak X. (XVI.) yüzyılın sonlarında öldüğü söylenebilir. Eserlerinde İmam Şâfiî için “el-imâmü’l-a‘zam” (Ķavlü’l-celî, vr. 115a-127a; Mustaphā Anwar Tāhir, XII [1974], s. 145, 148), kendisi için de “halîfetü Şâfiî”, “şeyhü’ş-şüyûh” ve “şeyhu meşâyihi’ş-şüyûh” denilmesinden (İbnü’l-Cezzâr, vr. 114a) Şâfiî mezhebine mensup ve o dönemin önemli bir tasavvuf şeyhi olduğu anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. Taĥśînü’l-menâzil min hevli’z-zelâzil. Kahire depreminden sonra yapılan tartışmalar üzerine depremin sebebiyle ilgili fetva şeklinde telif edilmiş bir risâledir. Ancak daha ziyade kozmik olaylarla toplumların ahlâkî durumları arasında bir bağlantı bulunup bulunmadığı, bulunuyorsa bunun nasıl açıklanabileceği hususunu araştırdığı için esas itibariyle ahlâkî bir çalışmadır. Deprem, veba ve kuraklık gibi âfetlerin çeşitli yerlerde ve farklı şekillerde ortaya çıkan birer ilâhî uyarı olduğu, bunların insanların kendilerine çekidüzen vermelerini sağlamak açısından önem taşıdığı görüşünü savunur (Mustaphā Anwar Tāhir, XII [1974], s. 145, 154) ve Kahire’deki depremin de gayri ahlâkî fiillerin yaygınlaşması neticesinde meydana geldiğini vurgular (a.g.e., XII [1974], s. 146, 151). Depremin nasıl vuku bulduğuna ve yeryüzünün yapısına dair bazı yorumları nakletmesi açısından da önemli olan eseri Mustafa Enver Tâhir tahkik ederek yayımlamıştır (bk. bibl.). 2. Taĥķīķu’l-ferec ve’l-emân ve’l-feraĥ li-ehli’l-îmân bi-devleti’s-Sulŧân Selîm b. Süleymân Ħân (Keşfü’ž-žunûn, I, 378). 3. Taĥķīķu âmâli’r-râcîn fî enne vâlideyi Muśŧafâ śallāllâhü Ǿaleyhi ve sellem bi-fażli’llâhi teǾâlâ fi’d-dâreyni mine’n-nâcîn. Hz. Peygamber’in anne ve babasının fazilet ve mânevî derecelerini konu alan bir risâledir (a.g.e., I, 377). 4. ĶamǾu’l-vâşîn fî źemmi’l-berrâşîn. Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Mehmed Ağa Camii, nr. 149) bir nüshası bulunan risâle, afyon vb. bazı maddelerden imal edilen bir macunun yapılışı ve kullanılmasının dinî hükmüyle ilgili olup Abdurrahman Eyyûb ve Mustafa Enver Tâhir tarafından bir girişle birlikte yayımlanmıştır (Cahiers d’études arabes et islamiques, IV [Paris 1977], s. 52-70). 5. es-Sırrü’l-Muśŧafavî fi’ŧ-ŧıbbi’n-nebevî (Brockelmann, GAL Suppl., II, 481). 6. el-Ķavlü’l-celî fî aħbâri Mıśr (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2848/3, vr. 106-127). Mısır Valisi Ali Paşa’nın bu ülkeyi, muattal arazi ve caddelerini nasıl imar ve ihya ettiğini anlatmaktadır. Bir giriş ve üç bölümden oluşan eserin


birinci bölümünde Ali Paşa’nın kişisel özellikleri, ikinci bölümünde onun yaptığı hayırlı işler, üçüncü bölümünde ise Mısır’da bulunan bazı eski eserler zikredilerek oraya uğramış olan peygamberler ve diğer önemli şahsiyetler hakkında bilgi verilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Cezzâr, ĶamǾu’l-vâşîn fî źemmi’l-berrâşîn, Süleymaniye Ktp., Mehmed Ağa Camii, nr. 149, vr. 114a; a.mlf., el-Ķavlü’l-celî fî aħbâri Mıśr, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2848/3; Keşfü’ž-žunûn, I, 377, 378; Brockelmann, GAL, II, 466; Suppl., II, 481; Ahmed Hüseyin, MevsûǾatü târîħi Mıśr, Kahire, ts. (Dârü’ş-şa‘b), III, 827; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 188; Âdil el-Bekrî, “Maħŧûŧât ǾArabiyye Ǿani’l-muħaddarât ve’t-tedħîn”, MMLADm., XLVIII/1 (1392/1973), s. 174-175; Mustaphā Anwar Tāhir, “Traité de la fortification des demeures contre l’horreur des séismes (Taĥsīn al-Manāzil min Hawl al-Zalāzil d’Abu’l-Hasan Alī Ibn al-Ğazzar)”, AIsl., XII (1974), s. 131-159.

Tahsin Görgün