İBNÜ’l-CÜNDÎ
(ابن الجندي)
Ebû Bekr Seyfüddîn Abdullāh b. Aydoğdu b. Abdillâh eş-Şemsî (ö. 769/1368)
Kıraat âlimi.
699 (1300) yılında Dımaşk’ta doğdu. Zehebî bu tarihi 698 olarak vermiştir. Kıraat tahsiline, 715 yılı Ramazan ayında (Aralık 1315) Mekke’de Ebû Muhammed Abdullah b. Abdülhak ed-Dilâsî’den İbn Kesîr kıraatini okuyarak başladı. Şemseddin İbnü’s-Serrâc’dan İbn Kesîr kıraatini beş, kırâat-i seb‘adan diğerlerini birer defa okuduktan sonra bunlara Ya‘kūb el-Hadramî, Hasan-ı Basrî, İbn Muhaysın ve Ebû Ca‘fer el-Kārî’nin kıraatlerini ekleyerek cem‘ metoduyla kıraat öğrenimini sürdürdü. Takıyyüddin Muhammed b. Ahmed es-Sâiğ’den yedi kıraatin her birini onar defa okuduktan sonra daha önce tahsil ettiği on bir kıraate A‘meş ve Halef b. Hişâm’ın kıraatlerini ilâve etti. Ca‘berî’nin Nüzhetü’l-berere fî ķırâǿâti’l-eǿimmeti’l-Ǿaşere’siyle
Ebû Ca‘fer, Ya‘kūb el-Hadramî ve Halef b. Hişâm’ın kıraatlerinin ele alındığı Nehcü’d-dimâŝe fî ķırâǿâti’l-eǿimmeti’ŝ-ŝelâŝe adlı eserini Haremü’l-Halîl’de kendisinden, Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Ǿİķdü’l-leǿâlî’siyle Ġāyetü’l-maŧlûb ve İbnü’l-Vecîh’in el-Kifâye adlı eserlerini de müelliflerinden okudu. Bu hocalarından ayrıca Dânî’nin et-Teysîr, İbnü’l-Fahhâm’ın et-Tecrîd, Muhammed b. Hüseyin el-Kalânisî’nin el-İrşâd adlı eserleri başta olmak üzere kıraate dair belli başlı kaynakları, Bedreddin İbn Cemâa ve Zeynüddin Abdurrahman b. Teîs es-Sebtî’den eş-Şâŧıbiyye’yi okudu. Zehebî, İbnü’l-Cündî’nin Dımaşk’a gelip kendisinden ders aldığını kaydeder. Tahsilini tamamladıktan sonra Mısır’ın kıraat âlimleri arasında yerini alan İbnü’l-Cündî’den Ebü’l-Abbas Ahmed b. Saîd ez-Zeylaî, İbnü’l-Kāsıh, Osman b. Abdurrahman ed-Darîr gibi âlimler kıraat dersleri almıştır. Hadis ve nahiv alanlarında da kendini yetiştirmiş olan ve kaynaklarda Hanefî, sika, güzel ahlâklı bir âlim olarak tanıtılan İbnü’l-Cündî 769 yılı Şevval ayının sonlarına doğru (Haziran 1368) Kahire’de vefat etti.
Eserleri. 1. Kitâbü’l-Bustânü’l-hüdât fi’ħtilâfi’l-eǿimmeti ve’r-ruvât. Kırâat-i aşereye Hasan-ı Basrî, A‘meş ve Halef b. Hişâm’ın kıraatlerinin ilâvesiyle meydana getirilen eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Lâleli, nr. 23) bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil: Maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, I, 288). 2. el-Cevherü’n-nađîd fî şerĥi’l-Ķaśîd. Kāsım b. Fîrrûh eş-Şâtıbî’nin Ĥırzü’l-emânî (eş-Şâŧıbiyye) adlı kasidesinin şerhidir. Telifi Zilhicce 751’de (Şubat 1351) tamamlanan eserin girişinde kıraatin uyulması gereken bir sünnet olduğu, Hz. Peygamber’den güvenilir yoldan nakledilmeyen, re’y veya kıyasa dayanan kıraatlerin kabul edilemeyeceği, bazı nahivcilerin kendi re’y ve kıyaslarına uymayan sahih kıraatlerle ilgili itirazlarına itibar edilmemesi ve sahih kıraatlerin dil kurallarını belirlemede esas teşkil etmesi gerektiği belirtilmiş; Kur’an’ın mushaflardan değil şifahî olarak alınmasının lüzumu üzerinde durulmuş; mütevâtir kıraatin şartları, şâz kıraatlerle Kur’an okumanın hükmü, el-ahrufü’s-seb‘a vb. konular işlenmiştir. Her sûrenin başında onun Mekkî-Medenî oluşu, âyet sayısı ve fâsılası hakkında da bilgi verilmiştir. Ortalarından bir kısmı eksik olan şerhin dört ciltlik bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 51-54) kayıtlıdır (diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil: Maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, I, 289-290). 3. Kitâbü’t-Taĥdîd fî îżâĥi’t-Tesdîd. İbnü’l-Cündî’nin daha önce yazdığı et-Tesdîd fi’t-tecvîd adlı eserin şerhidir. et-Tesdîd’in metninin sâd (ص), şerh kısmının sîn (س) harfiyle ayrıldığı şerhin Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 54, vr. 179-213) ve Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de (nr. 5529) nüshaları mevcuttur. Kaynaklarda ayrıca İbnü’l-Cündî’nin nahve dair ez-Zübde ve el-Ķaŧre adında iki kitabının bulunduğu zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Cündî, Büstânü’l-hüdât fi’ħtilâfi’l-eǿimme ve’r-ruvât, Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 23, vr. 1b-3b; a.mlf., el-Cevherü’n-nađîd fî şerĥi’l-Ķaśîd, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 51, vr. 8a-9a; nr. 54, vr. 178a; a.mlf., Kitâbü’t-Taĥdîd fî îżâĥi’t-Tesdîd, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 54, vr. 179b; Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1513; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 180-181, 506, 555; a.mlf., en-Neşr, I, 97; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 441-442; Keşfü’ž-žunûn, I, 244, 648; II, 953, 1352; Brockelmann, GAL Suppl., I, 726; II, 138; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 466; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, III, 59; Ali Şevvâh İshak, MuǾcemü muśannefâti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1404/1984, IV, 31; el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Ķurǿân ve Ǿulûmüh, et-Tecvîd, Amman 1985, I, 101; el-Fihrisü’ş-şâmil: Maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, Amman 1987, I, 288-299.
Mustafa Altundağ